bĕnĕ, adv. of manner and intensity [bonus; the first vowel assimilated to the e of the foll. syllable; cf. Corss. Ausspr. 2, 366], well (comp. melius, better; sup. optime [v. bonus init.], best; often to be rendered by more specific Engl. adverbs).
I As adjunct of verbs.
A In gen.
1 Of physical or external goodness, usefulness, ornament, and comfort: villam rusticam bene aedificatam habere expedit, Cato R. R. 3: villam bonam beneque aedificatam, Cic. Off. 3, 13, 55: quid est agrum bene colere? Bene arare, Cato R. R. 61: agro bene culto nihil potest esse... uberius, Cic. Sen. 16, 57: ubi cocta erit bene, Cato R. R. 157; 3; 4; 32 et saep.: te auratam et vestitam bene, Plaut. Men. 5, 2, 50: ornatus hic satis me condecet? Ps. Optume, it is very becoming , id. Ps. 4, 1, 26: me bene curatā cute vises, well tended , Hor. Ep. 1, 4, 15: bene olere, Verg. E. 2, 48: bene sonare, Quint. 8, 3, 16: neque tamen non inprimis bene habitavit, in the very best style , Nep. Att. 13, 1: a Catone cum quaereretur, quid maxime in re familiari expediret, respondet Bene pascere? Quid secundum? Satis bene pascere, Cic. Off. 2, 25, 89: so, bene cenare, Cat. 13, 17; Hor. Ep. 1, 6, 56: bene de rebus domesticis constitutum esse, to be in good circumstances , Cic. Sest. 45, 97; similarly: rem (i. e. familiarem) bene paratam comitate perdidit, well arranged , Plaut. Rud. prol. 38.—
2 With respect to the mind.
a Perception, knowledge, ability: quas tam bene noverat quam paedagogos nostros novimus, Sen. Ep. 27, 5: quin melius novi quam te et vidi saepius, Plaut. Capt. 5, 2, 22: novi optime (Bacchus) et saepe vidi, Cic. Fam. 7, 23, 2: qui optime suos nosse deberet, Nep. Con. 4, 1; cf. Hor. Ep. 1, 18, 1; id. S. 1, 9, 22: satin' haec meministi et tenes? Pa. Melius quam tu qui docuisti, Plaut. Pers. 2, 2, 2: quod eo mihi melius cernere videor quo ab eo proprius absum, Cic. Sen. 21, 77: ut hic melius quam ipse illa scire videatur, id. de Or. 1, 15, 66; id. Or. 38, 132: cum Sophocles vel optime scripserit Electram suam, id. Fin. 1, 2, 5: gubernatoris ars quia bene navigandi rationem habet, of able seamanship , id. ib. 1, 13, 42: melius in Volscis imperatum est, better generalship was displayed , Liv. 2, 63, 6: nihil melius quam omnis mundus administratur, Cic. Inv. 1, 34, 59: de medico bene existimari scribis, that he is well thought ( spoken ) of , i. e. his ability , id. Fam. 16, 14, 1: prudentibus et bene institutis, well educated , id. Sen. 14, 50: sapientibus et bene naturā constitutis, endowed with good natural talent , id. Sest. 65, 137: quodsi melius geruntur ea quae consilio geruntur quam, etc., more ably , id. Inv. 1, 34, 59: tabulas bene pictas collocare in bono lumine, good paintings , id. Brut. 75, 261: canere melius, Verg. E. 9, 67; Quint. 10, 1, 91: bene pronuntiare, id. 11, 3, 12: bene respondere interrogationibus, id. 5, 7, 28; 6, 3, 81.—
b Of feeling, judgment, and will: similis in utroque nostrum, cum optime sentiremus, error fuit, when we had the best intentions , Cic. Fam. 4, 2, 3; so id. ib. 6, 4, 2; so, bene sentire, id. ib. 6, 1, 3; so, bene, optime de re publicā sentire, to hold sound views on public affairs , id. Off. 1, 41, 149; id. Fam. 4, 14, 1; id. Phil. 3, 9, 23: bene animatas eas (insulas) confirmavit, well disposed , Nep. Cim. 2, 4: ei causae quam Pompeius animatus melius quam paratus susceperat, Cic. Fam. 6, 6, 10; so, optime animati, Varr. ap. Non. p. 201, 7: quod bene cogitasti aliquando, laudo, that you had good intentions , Cic. Phil. 2, 14, 34: se vero bene sperare (i. e. de bello), had good hopes , Liv. 6, 6, 18: sperabis omnia optime, Cic. Fam. 4, 13, 7: tibi bene ex animo volo, Ter. Heaut. 959; so freq.: bene alicui velle, v. volo: bene aliquid consulere, to plan something well : vigilando, agendo, bene consulendo prospera omnia cedunt, Sall. C. 52, 29: omnia non bene consulta, id. J. 92, 2. —
c Of morality, honesty, honor, etc.
α Bene vivere, or bene beateque vivere ( = καλῶς κἀγαθῶς), to lead a moral and happy life : qui virtutem habeat, eum nullius rei ad bene vivendum indigere, Cic. Inv. 1, 51, 93: in dialecticā vestrā nullam esse ad melius vivendum vim, id. Fin. 1, 19, 63: quod ni ita accideret et melius et prudentius viveretur, id. Sen. 19, 67; cf. id. Ac. 1, 4, 15; id. Fin. 1, 13, 45; id. Off. 1, 6, 19; id. Fam. 4, 3, 3 et saep. (for another meaning of bene vivere, cf. e. infra).—
β Bene mori, to die honorably , bravely , creditably , gloriously : qui se bene mori quam turpiter vivere maluit, Liv. 22, 50, 7: ne ferrum quidem ad bene moriendum oblaturus est hostis, id. 9, 3, 3; so id. 21, 42, 4: tum potui, Medea, mori bene, Ov. H. 12, 5.—
γ Bene partum, what is honestly , honorably earned or acquired : multa bona bene parta habemus, Plaut. Trin. 2, 2, 65: mei patris bene parta indiligenter Tutatur, Ter. Phorm. 788: res familiaris primum bene parta sit, nullo neque turpi quaestu, neque odioso, Cic. Off. 1, 26, 92: diutine uti bene licet partum bene, Plaut. Rud. 4, 7, 15; Sall. C. 51, 42 (cf.: mala parta, Cic. Phil. 2, 27, 65: male par tum, Plaut. Poen. 4, 2, 22).—
δ Apud bonos bene agier, an old legal formula: bonā fide agi (v. bonus), to be transacted in good faith among good men. ubi erit illa formula fiduciae ut inter bonos bene agier oportet? Cic. Fam. 7, 12, 2; id. Off. 3, 15, 61; 3, 17, 70.—
ε Non bene = male, not faithfully : esse metus coepit ne jura jugalia conjunx Non bene servasset, Ov. M. 7, 716.—
d Representing an action as right or correct, well , rightly , correctly : bene mones, Ibo, you are right ( to admonish me ), Ter. And. 373: sequi recusarunt bene monentem, Liv. 22, 60, 17: quom mihi et bene praecipitis, et, etc., since you give sound advice , Plaut. Poen. 3, 2, 55; so Ter. Ad. 963; 434; Lucil. ap. Non. p. 372, 7: bene enim majores accubitionem epularem amicorum convivium nominarunt, melius quam Graeci, Cic. Sen. 13, 45: hoc bene censuit Scaevola, correctly , Dig. 17, 1, 48.—
e Pleasantly , satisfactorily , profitably , prosperously , fortunately , successfully : nunc bene vivo et fortunate atque ut volo atque animo ut lubet, Plaut. Mil. 3, 1, 111: nihil adferrent quo jucundius, id est melius, viveremus, Cic. Fin. 1, 41, 72: si bene qui cenat, bene vivit, Hor. Ep. 1, 6, 56: quamobrem melius apud bonos quam apud fortunatos beneficium collocari puto, is better or more profitably invested , Cic. Off. 2, 20, 71: perdenda sunt multa beneficia ut semel ponas bene, Sen. Ben. poët. 1, 2, 1: etiamsi nullum (beneficium) bene positurus sit, id. ib. 1, 2, 2: quando hoc bene successit, Ter. Ad. 287: bene ambulatum'st? Di. Huc quidem, hercle, ad te bene, Quia tui vivendi copia'st, has your walk been pleasant? Plaut. Truc. 2, 4, 18: melius ominare, use words of better omen , id. Rud. 2, 3, 7; Cic. Brut. 96, 329: qui se suamque aetatem bene curant, Plaut. Ps. 4, 7, 36.—So, bene (se) habere: ut bene me haberem filiai nuptiis, have a good time at , etc., Plaut. Aul. 2, 8, 2: qui se bene habet suisque amicis usui est, who enjoys his life and is a boon companion , id. Mil. 3, 1, 128: nam hanc bene se habere aetatem nimio'st aequius, id. Merc. 3, 2, 6: bene consulere alicui, to take good care for somebody’s interests : tuae rei bene consulere cupio, id. Trin. 3, 2, 9: ut qui mihi consultum optume velit esse, Ter. Phorm. 153: me optime consulentem saluti suae, Cic. Fam. 4, 14, 2: qui se ad sapientes viros bene consulentes rei publicae contulerunt, id. Off. 2, 13, 46.—So, bene mereri, and rarely bene merere, to deserve well of one , i. e. act for his advantage; absol. or with de : addecet Bene me, renti bene referre gratiam, Plaut. Rud. 5, 3, 36: Licinii aps te bene merenti male refertur gratia? id. Ps. 1, 3, 86: ut memorem in bene meritos animum praestarem, Cic. Fam. 1, 9, 10: cogor nonnumquam homines non optime de me meritos rogatu eorum qui bene meriti sunt, defendere, id. ib. 7, 1, 4: tam bene meritis de nomine Punico militibus, Liv. 23, 12, 5: si bene quid de te merui, Verg. A. 4, 317; cf. Cic. Opt. Gen. 7, 20; id. Sest. 1, 2; 12, 39; 66, 139; 68, 142; id. Mil. 36, 99; id. Phil. 2, 14, 36 et saep.; v. mereo, D. and P. a.—So esp. referring to price: bene emere, to buy advantageously , i. e. cheaply; bene vendere, to sell advantageously , i. e. at a high price : bene ego hercle vendidi te, Plaut. Curc. 520: et quoniam vendat, velle quam optime vendere, Cic. Off. 3, 12, 51: ita nec ut emat melius, nec ut vendat quidquam, simulabit vir bonus, id. ib. 3, 15, 61: vin' bene emere? Do. Vin' tu pulcre vendere? Plaut. Pers. 4, 4, 38: melius emetur, Cato R. R. 1: quo melius emptum sciatis, Cic. ap. Suet. Caes. 50 fin. : qui vitā bene credat emi honorem, cheaply , Verg. A. 9, 206; Sil. 4, 756.—
f Expressing kindness, thanks, etc.: bene facis, bene vocas, bene narras, I thank you , am obliged to you for doing , calling , saying (colloq.): merito amo te. Ph. Bene facis, thanks! Ter. Eun. 186; cf.: in consuetudinem venit, bene facis et fecisti non mdicantis esse, sed gratias agentis, Don. ad loc.: placet; bene facitis, Plaut. Rud. 3, 6, 43: dividuom talentum faciam. La. Bene facis, id. ib. 5, 3, 52: si quid erit dubium, immutabo Da. Bene fecisti, id. Ep. 5, 1, 40 Lo. Adeas, si velis. La. Bene hercle factum vobis habeo gratiam. Accedam propius, id. Rud. 3, 6, 2; Ter. Ad. 601.—With gratiam habere : bene fecisti; gratiam habeo maximam, Ter. Eun. 1091; cf. bene benigneque arbitror te facere, Plaut. Most. 3, 2, 130: quin etiam Graecis licebit utare cum voles ... Bene sane facis, sed enitar ut Latine loquar, I thank you for the permission , but , etc., Cic. Ac. 1, 7, 25: an exitum Cassi Maelique expectem? Bene facitis quod abominamini... sed, etc., I am much obliged to you for abhorring this , but , etc., Liv. 6, 18, 9: bene edepol narras; nam illi faveo virgini, thanks for telling me , for , etc., Ter. Eun. 916 (cf.: male hercule narras, I owe you little thanks for saying so , Cic. Tusc. 1, 6, 10): bene, ita me di ament, nuntias, Ter. Hec. 642: benenarras, Cic. Att. 16, 14, 4; 13, 33, 2: tu ad matrem adi. Bene vocas; benigne dicis Cras apud te, thanks for your invitation , but , etc., Plaut. Merc. 5, 2, 108: eamus intro ut prandeamus. Men. Bene vocas, tam gratia'st, id. Men. 2, 3, 41.—
g Of accuracy, etc., well , accurately , truly , completely : cum ceterae partes aetatis bene descriptae sint, Cic. Sen. 2, 5: cui bene librato... Obstitit ramus, Ov. M. 8, 409: at bene si quaeras, id. ib. 3, 141: tibi comprimam linguam. Hau potes: Bene pudiceque adservatur, Plaut. Am. 1, 1, 196: bene dissimulare amorem, entirely , Ter. And. 132: quis enim bene celat amorem? Ov. H. 12, 37.—So with a negation, = male restat parvam quod non bene compleat urnam, Ov. M. 12, 615: non bene conveniunt ... Majestas et amor, id. ib. 2, 846.—Redundant, with vix (Ovid.): vix bene Castalio descenderat antro, Incustoditam lente videt ire juvencam ( = vix descenderat cum, etc.), Ov. M. 3, 14: tactum vix bene limen erat, Aesonides, dixi, quid agit meus? id. H. 6, 24: vix bene desieram, rettulit illa mihi, id. F. 5, 277.—
h Sup. , most opportunely , at the nick of time (comic): sed eccum meum gnatum optume video, Plaut. Merc. 2, 2, 57: sed optume eccum exit senex, id. Rud. 3, 3, 44. optume adveniens, puere, cape Chlamydem, etc., id. Merc. 5, 2, 69: Davum optume Video, Ter. And. 335; 686; Plaut. Rud. 3, 5, 25; 4, 5, 19; Ter. Eun. 905; id. Heaut. 757; 1046. — ;
i Pregn.: bene polliceri = large polliceri, to make liberal promises : praecepit ut ceteros adeant, bene polliceantur, Sall. C. 41, 5; cf.: bene promittere, to promise success : quae autem inconstantia deorum ut primis minentur extis, bene promittant secundis? Cic. Div. 2, 17, 38.—
B In partic.
1 Bene dicere.
a To speak well , i. e. eloquently : qui optime dicunt, the most eloquent , Cic. de Or. 1, 26, 119; 2, 2, 5: etiam bene dicere haud absurdum est, Sall. C. 3, 1: abunde dixit bene quisquis rei satisfecit, Quint. 12, 9, 7; cf.: bene loqui, to use good language , speak good Latin , Cic. Brut. 58, 212; 64, 228.—
b To speak ably : multo oratorem melius quam ipsos illos quorum eae sint artes esse dicturum, Cic. Or. 1, 15, 65; cf. Hor. Ep. 1, 2, 4. bene dicendi scientia, Quint. 7, 3, 12.—
c To speak correctly or elegantly : eum et Attice dicere et optime, ut ..bene dicere id sit, Attice dicere, Cic. Opt. Gen. 4, 13: optime dicta, Quint. 10, 1, 19.—So, bene loqui: ut esset perfecta illa bene loquendi laus, Cic. Brut. 72, 252: at loquitur pulchre. Num melius quam Plato? id. Opt. Gen. 5, 16.—
d To speak well , i e. kindly , of one , to praise him; absol. or with dat., or reflex. , with inter (less correctly as one word, benedicere): cui bene dixit umquam bono? Of what good man has he ever spoken well , or, what good man has he ever praised , Cic. Sest. 52, 110. bene, quaeso, inter vos dicatis, et amice absenti tamen, Plaut. Mil. 4, 8, 31.—Ironically: bene equidem tibi dico qui te digna ut eveniant precor, Plaut. Rud. 3, 2, 26: nec tibi cessaret doctus bene dicere lector, Ov. Tr. 5, 9, 9: cui a viris bonis bene dicatur, Metell. Numid. ap. Gell. 6, 11, 3.— And dat. understood: si bene dicatis (i. e. mihi) vostra ripa vos sequar, Plaut. Poen. 3, 3, 18; omnes bene dicunt (ei), et amant (eum), Ter. Ad. 865: ad bene dicendum (i e. alteri) delectandumque redacti, Hor. Ep. 2, 1, 155—Part.: indignis si male dicitur, male dictum id esse duco; Verum si dignis dicitur, bene dictum'st, is a praise, Plaut. Curc. 4, 2, 27 sq.: nec bene nec male dicta profuerunt ad confirmandos animos, Liv. 23, 46, 1; cf. Ter. Phorm. 20 infra. —Bene audio = bene dicitur mihi, I am praised : bene dictis si certasset, audisset bene, Ter. Phorm. 20; v. audio, 5.—
e To use words of good omen (εὐφημεῖν): Ol. Quid si fors aliter quam voles evenerit? St. Bene dice, dis sum fretus ( = fave linguā, melius ominare), Plaut. Cas. 2, 5, 38 heja, bene dicito, id. As. 3, 3, 155.—
f Bene dixisti, a formula of approbation: ne quan do iratus tu alio conferas. Th. Bene dixti, you are right , Ter. Eun. 451. bene et sapienter dixti dudum, etc., it was a good and wise remark of yours that , etc., id. Ad. 953.—
g Bene dicta, fine or specious , plausible words (opp. deeds): bene dictis tuis bene facta aures meae expostulant, Plaut. Pers. 4, 3, 25; so, bene loqui: male corde consultare, Bene linguā loqui, use fine words , Plaut. Truc. 2, 1, 16.—
2 Bene facere.
a Bene aliquid facere, to do , make , something well , i. e. ably (v. I. A. 2. a. supra): vel non facere quod non op time possis, vel facere quod non pessime facias, Cic. Or. 2, 20, 86: non tamen haec quia possunt bene aliquando fieri passim facienda sunt, Quint. 4, 1, 70: Jovem Phidias optime fecit, id. 2, 3, 6; so, melius facere, Afran. ap. Macr. 6, 1.— P. a. : quid labor aut bene facta juvant? his labor and well-done works are no pleasure to him , Verg. G. 3, 525. —
b Bene facere, with dat. absol. , with in and abl., or with erga , to do a good action , to benefit somebody , to impart benefits (less correctly as one word, benefacio)
α With dat.: bonus bonis bene feceris, Plaut. Poen. 5, 4, 60: bene si amico feceris, ne pigeat fecisse, id. Trin. 2, 2, 66: malo bene facere tantumdem est periculum quantum bono male facere, id. Poen. 3, 3, 20: homini id quod tu facis bene, id. Ep. 1, 2, 33: tibi lubens bene faxim, Ter. Ad. 887; 896; 948: at tibi di semper... faciant bene, may the gods bless you , Plaut. Men. 5, 7, 32: di tibi Bene faciant, Ter. Ad. 918; so Plaut. Pers. 4, 3, 18.— Pass. : quod bonis bene fit beneficium, Plaut. Capt. 2, 2, 108: pulchrum est bene facere reipublicae, Sall. C. 3, 1: ego ne ingratis quidem bene facere absistam, Liv. 36, 35, 4.—Reflexively. sibi bene facere, enjoy one’s self , have a good time , genio indulgere (v. I. A. 2. e. supra): nec quisquam est tam ingenio duro quin, ubi quidquam occasionis sit sibi faciat bene, Plaut. As. grex 944.—
β With in and abl.: quoniam bene quae in me fecerunt, ingrata ea habui, Plaut. Am. 1, 1, 30.—
γ With erga : si quid amicum erga bene feci, Plaut. Trin. 5, 2, 4.—
δ With ellipsis of dat., to impart benefits : ingrata atque irrita esse omnia intellego Quae dedi et quod bene feci, Plaut. As. 1, 2, 11: quod bene fecisti, referetur gratia, id. Capt. 5, 1, 20: ego quod bene feci, male feci, id. Ep. 1, 2, 34; id. Trin. 2, 2, 41: si beneficia in rebus, non in ipsā benefaciendi voluntate consisterent, Sen. Ben. 1, 7, 1: benefaciendi animus, id. ib. 2, 19, 1.—So esp. in formula of thanks, etc.: bene benigneque arbitror te facere, I thank you heartily , Plaut. Most. 3, 2, 129: Jup. Jam nunc irata non es? Alc. Non sum. Jup. Bene facis, id. Am. 3, 2, 56; v Brix ad Plaut. Trin. 384.—P. a. as subst.: bĕnĕ facta , ōrum, n., benefits , benefactions (cf. beneficium): bene facta male locata male facta arbitror, Enn. ap. Cic. Off. 2, 18, 62 (Trag. v 429 Vahl.): pol, bene facta tua me hortantur tuo ut imperio paream, Plaut. Pers. 5, 2, 65: pro bene factis ejus uti ei pretium possim reddere. id. Capt. 5, 1, 20; bene facta referre, Claud. Laud. Stil. 3, 182 tenere, id. ib. 2, 42.—So freq. in eccl. writ ers: et si bene feceritis his qui vobis bene faciunt, Vulg. Luc. 6, 33: bene facite his qui oderunt vos, id. Matt. 5, 44.—
ε Absol. , to do good , perform meritorious acts (in fin. verb only eccl. Lat.): discite bene facere, Vulg. Isa. 1, 17: interrogo vos si licet sabbatis bene facere an male, id. Luc. 6, 9: qui bene facit, ex Deo est, id. Joan. Ep. 3, 11.— In P a. (class.): bene facta (almost always in plur.), merits , meritorious acts , brave deeds : bene facta recte facta sunt, Cic. Par. 3, 1, 22: omnia bene facta in luce se collocari volunt, id. Tusc. 2, 26, 64; id. Sen. 3, 9: bene facta mea reipublicae procedunt, Sall. J. 85, 5, cf. id. C. 8, 5; id. H. Fragm. 1, 19: veteribus bene factis nova pensantes maleficia, Liv. 37, 1, 2; cf. Quint. 3, 7, 13, 12, 1, 41; Prop. 2, 1, 24; Ov. M. 15, 850, Claud. VI. Cons. Hon. 386.— Sing. : bene factum a vobis, dum vivitis non abscedet, Cato ap. Gell. 16, 1, 4.—
ζ In medical language, to be of good effect , benefit , do good : id bene faciet et alvum bonam faciet, Cato R. R. 157, 6.—So with ad : ad capitis dolorem bene facit serpyllum, Scrib. Comp. 1; so id. ib. 5; 9; 13; 41.—
η In the phrase bene facis, etc., as a formula of thanks, v I A. 2. f. supra.—
θ Expressing joy, I am glad of it , I am glad that etc. (comic.) Da. Tua quae fuit Palaestra, ea filia inventa'st mea. La. Bene mehercule factum'st, Plaut. Rud. 5, 3, 9: bis tanto valeo quam valui prius. Ly. Bene hercle factum et gaudeo, id. Merc. 2, 2, 27; Ter. And. 975; id. Hec. 857; id. Eun. 1037: bene factum et volup est hodie me his mulierculis Tetulisse auxilium, Plaut. Rud. 4, 1, 1; Ter. Hec. 461; so, bene factum gaudeo: nam hic noster pater est Ant. Ita me Juppiter bene amet, bene factum gaudeo, Plaut. Poen. 5, 5, 47; Ter. Phorm. 883; cf.: Me. Rex Creo vigiles nocturnos singulos semper locat. So. Bene facit, quia nos eramus peregri, tutatu'st domum, I am glad of it , etc., Plaut. Am. 1, 1, 19. bene fecit A. Silius qui transegerit: neque enim ei deesse volebam, et quid possem timebam, I am glad that A. Silius , etc., Cic. Att. 12, 24, 1.—
3 With esse.
a Bene est, impers. , it is well.
α In the epistolary formula: si vales bene est; or, si vales bene est, (ego) valeo (abbrev. S.V.B.E.V.), Afran. ap Prisc. p 804 P; Cic. Fam. 5, 14, 1; 10, 34, 1; 4, 1, 1; cf. id. ib. 5, 7, 1; 5, 9, 1; 5, 10, 1; 10, 33, 1; 10, 14, 8; 10, 14, 11; 14, 14, 1; 14, 14, 16: si valetis gaudeo, Plaut. Pers. 4, 3, 41—These formulas were obsolete at Seneca's time: mos antiquis fuit, usque ad meam servatus aetatem, primis epistulae verbis adicere: Si vales, bene est; ego valeo, Sen. Ep. 15, 1.—
β = bene factum est (cf. I. 2. k. supra): oculis quoque etiam plus jam video quam prius: Ly. Bene est, Plaut. Merc. 2, 2, 26: hic est intus filius apud nos tuus. De. Optume'st, id. ib. 5, 4, 49; Ter. Ad. 402; 884; id. Hec. 871.—
b Bene est alicui, impers. , it is ( goes ) well with one , one does well , is well off , enjoys himself , is happy : nam si curent, bene bonis sit, male malis, quod nunc abest, Enn ap. Cic. N. D. 3, 32, 79 (Trag. v. 355 Vahl.): bona si esse veis, bene erit tibi, Plaut. Merc. 3, 1, 12: quia illi, unde huc abvecta sum, malis bene esse solitum'st, id. ib. 3, 1, 13: qui neque tibi bene esse patere, et illis quibus est invides, id. Ps. 4, 7, 35 (so id. Trin. 2, 2, 71): num quippiam aluit me vis? De. Ut bene sit tibi, id. Pers. 4, 8, 5; id. Poen. 4, 2, 90; Ter. Phorm. 151: nemini nimium bene est, Afran. ap. Charis. p. 185 P.: si non est, jurat bene solis esse maritis, Hor. Ep. 1, 1, 88: nec tamen illis bene erit, quia non bono gaudent, Sen. Vit. Beat. 11, 4: BENE SIT NOBIS, Inscr. Orell. 4754; Plaut. Truc. 2, 4, 95; 4, 2, 36; id. Curc. 4, 2, 31; id. Pers. 5, 2, 74; id. Stich. 5, 5, 12; id. Merc. 2, 2, 55; Ter. Ad. 34.— Comp. : istas minas decem, qui me procurem dum melius sit mi, des. Plaut. Curc. 4, 2, 40: spero ex tuis litteris tibi melius esse, that your health is better , Cic. Fam. 16, 22, 1; Plaut. Most. 3, 2, 1; Ter. And. 427.—With dat. understood: patria est ubi cumque est bene (i. e. cuique), where one does well , there is his country , Poët. ap. Tusc. 5, 37, 108 (Trag. Rel. inc. p. 248 Rib). —With abl., to be well off in , to feast upon a thing: ubi illi bene sit ligno, aqua calida, cibo, vestimentis, Plaut. Cas. 2, 3, 39: at mihi bene erat, non piscibus, Sed pullo atque hoedo, Hor. S. 2, 2, 120.—
c Bene sum = bene mihi est: minore nusquam bene fui dispendio, Plaut. Men. 3, 2, 20: de eo (argento) nunc bene sunt tuā virtute, id. Truc. 4, 2, 28: dato qui bene sit; ego ubi bene sit tibi locum lepidum dabo, id. Bacch. 1, 1, 51: scis bene esse si sit unde, id. Capt. 4, 2, 70.—
4 Bene habere.
a With subj. nom.
α To enjoy , Plaut. Ps. 4, 7, 35 al.; v. I. A. 2. e. supra.—
β To be favorable , to favor : bene habent tibi principia, Ter. Phorm. 429. —
γ With se , to be well , well off. imperator se bene habet, it is well with , Sen. Ep. 24, 9; cf.: si te bene habes, Plaut. Mil. 3, 1, 122 Brix ad loc.—
b Hoc bene habet, or bene habet, impers. ( = res se bene habet), it is well , matters stand well : bene habet: jacta sunt fundamenta defensionis, Cic. Mur. 6, 14: bene habet: di pium movere bellum, Liv. 8, 6, 4: atque bene habet si a collegā litatum est, id. 8, 9, 1; Juv. 10, 72; Stat. Th. 11, 557.— So pers. : bene habemus nos, si in his spes est; opinor, aliud agamus, we are well off , Cic. Att. 2, 8, 1.—
5 Bene agere, with cum and abl.
α To treat one well : bene egissent Athenienses cum Miltiade si, etc., Val. Max. 5, 3, ext. 3.—
β Impers. : bene agitur cum aliquo, it goes well with one , he is fortunate : bene dicat secum esse actum, that he has come off well , Ter. Ad. 210: non tam bene cum rebus humanis agitur ut meliora pluribus placeant, Sen. Vit. Beat. 2, 1.— With ellipsis of cum and abl.: si hinc non abeo intestatus, bene agitur pro noxiā (sc. mecum), Plaut. Mil. 5, 23.—
6 Rem (negotium) bene gerere.
α To administer well private or public affairs : multi suam rem bene gessere et publicam patriā procul, Enn. ap. Cic. Fam. 7, 6, 1 (Trag. Rel. v. 295 Vahl.): non ut multis bene gestae, sed, ut nemini, conservatae rei publicae, Cic. Pis. 3, 6; so, qui ordo bene gestae rei publicae testimonium multis, mihi uni conservatae dedit, id. Phil. 2, 1, 2: rem publicam, id. Pis. 19, 45: Apollini republicā vestrā bene gestā servatāque... donum mittitote, Liv. 23, 11, 3.—
β To be successful , meet with success , acquit one’s self well; usu. of war; also of private affairs: bello extincto, re bene gestā, vobis gratis habeo, etc., Plaut. Pers. 5, 1, 2: quando bene gessi rem, volo hic in fano supplicare, id. Curc. 4, 2, 41; quasi re bene gestā, Ter. Ad. 775: rem te valde bene gessisse rumor erat, that you had met with great success , Cic. Fam. 1, 8, 7; id. Planc. 25, 61: conclamant omnes occasionem negotii bene gerendi amittendam non esse, Caes. B. G. 5, 57: haec cogitanti accidere visa est facultas bene rei gerendae, id. ib. 7, 44: res bello bene gestae, success in war , Liv. 23, 12, 11: laeti bene gestis corpora rebus Procurate, Verg. A. 9, 157; cf. Cic. Planc. 25, 61; Liv. 1, 37, 6; 4, 47, 1; 8, 30, 5; 22, 25, 4; 23, 36, 2.—
7 Bene vertere, in wishes.
α With the rel. quod or quae res as subject , to turn out well; absol. or with dat.: quae res tibi et gnatae tuae bene feliciterque vortat, Plaut. Aul. 4, 10, 58: quod utrisque bene vertat, Liv. 8, 5, 6: quod bene verteret, id. 3, 26, 9; cf. id. 3, 35, 8; 3, 62, 5; 7, 39, 10; v. verto; cf.: quod bene eveniat, Cato R. R. 141.—
β With di as subject : di bene vortant, may the gods let it turn out well , may the gods grant success , Plaut. Aul. 2, 3, 5; cf. Ter. Ad. 728; id. Hec. 196; id. Phorm. 552; v. verte.—
8 Bene, colloquially in leave-taking: bene ambula, walk well , i. e. have a pleasant walk! Plaut. Most. 3, 2, 166: De. Bene ambulato! Ly. Bene vale! id. Merc. 2, 2, 55: bene valete et vivite! id. Mil. 4, 8, 30: cives bene valete! id. Merc. 5, 2, 25; cf. id. Ep. 5, 1, 40; id. Merc. 2, 4, 28; 5, 4, 65; id. Curc. 4, 2, 30; Ter. Heaut. 167; id. Hec. 197: salvere jubeo te, mi Saturides, bene, Plaut. Most. 3, 1, 35: LAGGE, FILI, BENE QVIESCAS, Sepulch. Inscr. Orell. p. 4755.—
9 In invocations to the gods, often redundant (cf. bonus): ita me Juppiter bene amet, Plaut. Poen. 5, 5, 47: di te bene ament, Hegio, id. Capt. 1, 2, 29: ita me di bene ament, Ter. Eun. 615; cf. id. ib. 882; id. Hec. 206; id. Phorm. 165: Jane pater uti te... bonas preces bene precatus siem, Cato R. R. 134: bene sponsis, beneque volueris in precatione augurali Messala augur ait significare spoponderis, volueris, Fest. p. 351 Müll. (p. 267 Lind.).—
10 Elliptical expressions.
α Bene, melius, optime, instead of bene, etc., dicit, dicis, or facit, facis, etc.: bene Pericles (i.e. dixit), Cic. Off. 1,40, 144: bene (Philippus) ministrum et praebitorem, id. ib. 2, 14, 53: existimabatur bene, Latine (i. e. loqui), id. Brut. 74, 259; so id. Sen. 14, 47: at bene Areus, Quint. 2, 15, 36; cf. id. 10, 1, 56: nam ante Aristippus, et ille melius (i.e. hoc dixerat), Cic. Fin. 1, 8, 26: sed haec tu melius vel optime omnium (i.e. facies), id. Fam. 4, 13, 7; id. Fin. 1, 18, 61; 1, 19, 63; id. Off. 3, 11, 49; id. Sen. 20, 73; id. Opt. Gen. 6, 18; Quint. 10, 3, 25; 10, 2, 24; 6, 1, 3; 9, 4, 23.—
β In applauding answers: bene and optime, good! bravo! excellent! euge, euge! Perbene! Plaut. Rud. 1, 2, 75: huc respice. Da. Optume! id. ib. 3, 4, 3; cf. id. Merc. 1, 2, 114; 5, 4, 16.—
γ In drinking health, with acc. or dat., health to you , your health! bene vos! bene nos! bene te! bene me! bene nostram etiam Stephanium! Plaut. Stich. 5, 4, 27; Tib. 2, 1, 31: bene te, pater optime Caesar, etc.; Ov. F. 2, 637: bene mihi, bene vobis, bene amicae meae! Plaut. Pers. 5, 1, 21; Ov.A.A. 1, 601.—
11 Pregn., in ellipt. predicate: quod (imperium) si (ei) sui bene crediderint cives... credere et Latinos debere, if his own citizens did well to intrust the supreme power to him , etc., Liv. 1, 50, 5: in Velia aedificent quibus melius quam P. Valerio creditur libertas, to whom it will be safer to intrust liberty , id. 2, 7, 11: melius peribimus quam sine alteris vestrum viduae aut orbae vivemus, it will be better for us to perish , id. 1, 13, 3: bene Arruntium morte usum, that it was right for Arruntius to die , Tac. A. 6, 48; Liv. 2, 30, 6; Quint. 9, 4, 92; Tac. A. 2, 44.—
II Adv. of intensity , = valde, very , with adjj. and advv.
1 With adjj. : bene tempestate serenā, Enn. ap. Cic. Div. 2, 39, 82 (Ann. v. 517 Vahl.): foedus feri bene firmum, id. ap. Porphyr. ad Hor. C. 3, 24, 50 (Ann. v. 33 ib.); cf.: bene firmus, Cic. Fam. 16, 8, 1; id. Phil. 6, 7, 18: bene robustus, id. Div. in Caecil. 15, 48: bene morigerus fuit puer, Plaut. Capt. 5, 2, 13: bene ergo ego hinc praedatus ibo, id. Ps. 4, 7, 39: bene lautum, id. Rud. 3, 3, 39: bene et naviter oportet esse impudentem, Cic. Fam. 5, 12, 3: id utrum Romano more locutus sit, bene nummatum te futurum, an, etc., id. ib. 7, 16, 3: bene sanos, id. Fin. 1, 16, 52; 1, 21, 71; Hor. S. 1, 3, 61; 1, 9, 44: bene longinquos dolores, Cic. Fin. 2, 29, 94: sermonem bene longum, id. Or. 2, 88, 361: bene magna caterva, id. Mur. 33, 69: magna multitudo, Auct. B. Hisp. 4: barbatus, Cic. Cat. 2, 10, 22: fidum pectus, Hor. C. 2, 12, 15: cautus, Ov. H. 1, 44: multa, Ov. Tr. 1, 7, 15: multi, Pollio ap. Cic. Fam. 10, 33, 4: homo optime dives, Sen. Vit. Beat. 23, 2.—
2 With advv. : bene saepe libenter, Enn. Ann. ap. Gell. 12, 4, 4 (Ann. v. 239 Vahl.); cf.: bene libenter victitas, Ter. Eun. 1074: bene mane haec scripsi, Cic. Att. 4, 9, 2; 4, 10, 16: bene penitus, Cic. Verr. 2, 2, 70, § 169: bene longe, Auct. B. Hisp. 25: bene gnaviter, Sen. Ot. Sap. 1 (28), 5.—With adverb. phrase: siad te bene ante lucem venisset, Cic. Or. 2, 64, 259.