excūsātĭo (excuss-), ōnis, f. [excuso],
I an excusing , excuse (freq. and class.); constr. with obj. or subj. gen. , absol. , with cur , quominus , etc.
α With gen. obj. : peccati, Cic. Lael. 11, 37: intermissionis litterarum, id. Fam. 16, 25: valent apud me excusationes injuriae tuae, id. Sull. 16, 47.—
β With gen. subj. : pauci ejusdem generis addit cum excusatione Pompeii conjuncta (shortly before: velle Pompeium se Caesari purgatum), Caes. B. C. 1, 8, 4.—With both constructions: excusatio Ser. Sulpicii legationis obeundae, Cic. Phil. 9, 4, 8.—
γ With a causal gen. (freq.): hic dies summa'st apud me inopiae excusatio, Plaut. As. 3, 1, 31: excusatio vel pietatis, vel necessitatis, vel aetatis, Cic. Cael. 1, 2; cf. adolescentiae, id. ib. 18, 43: me neque honoris neque aetatis excusatio vindicat a labore, id. Sull. 9, 26: aetatis, Caes. B. C. 1, 85, 9: valetudinis, Cic. Pis. 6, 13: oculorum, id. de Or. 2, 68, 275: familiaris funeris, id. Rab. Perd. 3, 8: amicitiae, id. Lael. 12, 43: necessitatis, id. Rab. Post. 10, 27: summae stultitiae, id. Caecin. 11, 30 et saep.—
δ Absol. : turpis enim excusatio est si quis contra rem publicam se amici causa fecisse fateatur, Cic. Lael. 12, 40: illa perfugia, quae sumunt sibi ad excusationem, id. Rep. 1, 5: (Sappho) dat tibi justam excusationem, id. Verr. 2, 4, 57, § 126: libenter Caesar petentibus Aeduis dat veniam excusationemque accipit, Caes. B. G. 6, 4, 3: triduum disputationibus excusationibusque extrahitur, id. B. C. 1, 33, 3 et saep.—
ε With cur and quominus : accipio excusationem tuam, qua usus es, cur, etc., Cic. Fam. 4, 4, 1: nemini civi ullam, quominus adesset, satis justam excusationem esse visam, id. Pis. 15, 36.—
ζ With acc. and inf.: habent excusationem legitimam, exsilii causa solum vertisse nec esse postea restitutos, id. Phil. 5, 5, 14.—
η With kindr. accus. : ad excusandas excusationes in peccatis, Vulg. Psa. 140, 4.—
II Transf., a being excused , a release , discharge from any thing (post-class.): tria onera tutelarum dant excusationem, Dig. 27, 1 (De excusationibus), 3; cf.: omnibus excusatio a tutela competit, ib. 5 et saep. (vid. the whole title).