grădus, ūs (archaic gen. sing. graduis, Varr. ap. Non. 494, 17; dat. gradu, Lucil. ap. Fest. s. v. remeligines, p. 276 Müll.), m. [kindr. with Sanscr. kram, to go; v. gradior], a step, pace (cf.: gressus, passus, incessus).
I Lit.: ad hanc conversionem, quae pedibus et gradu non egeret, ingrediendi membra non dedit, Cic. Univ. 6: quaenam vox ex te resonans meo gradu remoram facit? Lucil. l. l.: gradum proferre pedum, Enn. ap. Fest. S. V. PEDUM, p. 249, a Müll. (Trag. v. 248 Vahl.): quo nunc incerta re atque inorata gradum Regredere conare? id. ap. Non. 166, 23 (Trag. v. 12 Vahl.): gradum facere, Cic. de Or. 2, 61, 249: tollere gradum, Plaut. Bacch. 3, 6, 6: ad forum suspenso gradu placide ire perrexi, Ter. Phorm. 867: quieto et placido gradu sequi, Phaedr. 2, 7, 6; cf., on the contrary: celeri gradu Eunt uterque, Plaut. Trin. 3, 1, 22: ut tu es gradibus grandibus, id. Ep. 1, 1, 11: citato gradu in hostem ducere, Liv. 28, 14, 17: concito gradu properare, Phaedr. 3, 2, 11: gradum celerare, to hasten , Verg. A. 4, 641: so, corripere, Hor. C. 1, 3, 33: addere, Liv. 26, 9, 5: sistere, Verg. A. 6, 465: sustinere, Ov. F. 6, 398: revocare, Verg. A. 6, 128: referre, Ov. F. 5, 502: vertere, Stat. Th. 8, 138 et saep.: peditum aciem instructam pleno gradu in hostem inducit, at full pace , at a quick step , Liv. 4, 32, 10; 34, 15, 3; 34, 16, 2; cf.: militari gradu viginti milia passuum horis quinque dumtaxat aestivis conficienda sunt; pleno autem gradu, qui citatior est, totidem horis XXIV. milia peragenda sunt, Veg. 1, 9: modico gradu, Liv. 30, 5, 3: presso gradu, = βάδην, with measured step , a moderate pace , id. 28, 14, 14: citato gradu, id. 28, 14, 17; Trebon. ap. Cic. Fam. 12, 16, 2: non gradu, sed praecipiti cursu a virtute descitum, ad vitia transcursum, step by step , = gradatim, Vell. 2, 1, 1: per gradus, Ov. M. 2, 354.—
B Trop., a step , stage , degree : quem mortis timuit gradum, pace , approach , Hor. C. 1, 3, 17: hunc quasi gradum quendam atque aditum ad cetera factum intelligitis, Cic. Agr. 2, 15, 38; cf.: itaque majoribus nostris in Africam ex hac provincia gradus imperii factus est, id. Verr. 2, 2, 1, § 3; Quint. 3, 6, 8; so, Crassus Licinius nec consul nec praetor ante fuerat, quam censor est factus: ex aedilitate gradum censuram fecit, Liv. 27, 6, 17; 6, 35, 2 Drak.: hunc gradum mei reditus esse, quod mulieres revertissent, a step towards my return , Cic. Att. 7, 23, 2; cf. Liv. 6, 42, 2: notitiam primosque gradus vicinia fecit: Tempore crevit amor, Ov. M. 4, 59; cf. Prop. 1, 13, 8: cum consuleretur, quid sentiret, Non possum, inquit, tibi dicere: nescio enim quid de gradu faciat: tamquam de essedario interrogaretur, i. e. of the Peripatetics , Sen. Ep. 29: etsi spondeus, quod est e longis duabus, hebetior videtur et tardior, habet tamen stabilem quendam et non expertem dignitatis gradum, pace , Cic. Or. 64, 216.
II Transf.
A In milit. and gladiator's lang., station , position , ground taken by a combatant: obnisos vos (velim) stabili gradu impetum hostium excipere, Liv. 6, 12, 8; cf. Tac. H. 2, 35: de gradu libero ac stabili conari, Liv. 34, 39, 3: in suo quisque gradu obnixi, urgentes scutis, sine respiratione ac respectu pugnabant, id. 8, 38, 11: inque gradu stetimus, certi non cedere, Ov. M. 9, 43: hostes gradu demoti, Liv. 6, 32, 8 Drak. N. cr.; for which: turbare ac statu movere, id. 30, 18, 4.—
2 Trop., a firm position or stand : corda virum mansere gradu, i. e. firm , steadfast , Sil. 16, 21: fortis et constantis est, non perturbari in rebus asperis, nec tumultuantem de gradu deici, ut dicitur, to let one's self be disconcerted , Cic. Off. 1, 23, 80; cf.: dejectus de gradu, id. Att. 16, 15, 3: motus gradu, Sen. Const. Sap. 19: gradu depulsus, Nep. Them. 5, 1; cf.: nam si gradum, si caritatem filii apud te haberem, Liv. 40, 9, 3.—
B That on which one steps , a step or round of a ladder , a stair.
1 Lit. (usu. in plur.): quemadmodum scalarum gradus si alios tollas, alios incidas, etc., Caecin. ap. Cic. Fam. 6, 7, 3: haerent parietibus scalae, postesque sub ipsos Nituntur gradibus, Verg. A. 2, 443: gradus templorum, Cic. Att. 4, 1, 5: gradus ejusdem templi tollebantur, id. Sest. 15, 34; cf.: aerea cui (templo) gradibus surgebant limina, Verg. A. 1, 448; Vell. 2, 3, 1: pro Palatii gradibus, Suet. Ner. 8; id. Vit. 15: praeceps per gradus ire, id. Calig. 35: si gradibus trepidatur ab imis, Juv. 3, 200.—
β Sing. : cum dextro pede primus gradus ascenditur, Vitr. 3, 3.—
b Transf., of things that rise by steps.
α In hair-dressing, a braid of hair : caput in gradus atque anulos comptum, Quint. 12, 10, 47: comam in gradus frangere, id. 1, 6, 44; cf.: coma in gradus formata, Suet. Ner. 51.—
β In econom. lang., a spit or such a depth of earth as can be dug at once with the spade , Col. 3, 13, 19; 4, 1, 3.—
γ In math., a degree of a circle, Manil. 1, 579.—
δ In veterin. lang., a wrinkle on the roof of a horse's mouth , Veg. Vet. 1, 2; 32; 4, 2.—
2 Trop., a step , degree in tones, in age, relationship, rank, etc. (equally common in sing. and plur.): ille princeps variabit et mutabit, omnes sonorum tum intendens tum remittens persequetur gradus, Cic. Or. 18, 59; cf. id. de Or. 3, 61, 227: ab ima ad summam (vocem) ac retro multi sunt gradus, Quint. 11, 3, 15; cf. Vulg. Psa. 119 Tit. et saep.: Paulatim gradus aetatis scandere adultae, Lucr. 2, 1123; cf.: quod tanta penuria est in omni vel honoris vel aetatis gradu, ut, etc., Cic. Fam. 3, 11, 3; so, aetatis, Vell. 2, 36, 2; Quint. 3, 7, 15; Suet. Aug. 79; id. Tit. 3 al.: unus gradus et una progenies, Lact. 2, 10, 10: nostri quoque sanguinis auctor Juppiter est, totidemque gradus distamus ab illo, Ov. M. 13, 143; cf.: a matre Magnum Pompeium artissimo contingebat gradu, Suet. Aug. 4; id. Ner. 2: qui (populus) te tam mature ad summum imperium per omnes honorum gradus extulit, Cic. Cat. 1, 11, 28: gradus dignitatis, id. Rep. 1, 27; cf. id. ib. 1, 27 fin.—Sing. : ex tam alto dignitatis gradu, Cic. Lael. 3, 12 fin. : gradus altior, altissimus, amplissimus, dignitatis, id. Clu. 55, 150; id. Phil. 1, 6, 14; id. Mur. 14, 30; cf. also id. ib. 27, 55: summum in praefectura florentissima gradum tenere et dignitatis et gratiae, id. Planc. 13, 32: a senatorio gradu longe abesse, id. de Imp. Pomp. 21, 61; cf.: ascendens gradibus magistratuum, id. Brut. 81, 281.—Without gen.: etenim quis est civis praesertim hoc gradu, quo me vos esse voluistis, tam oblitus beneficii vestri, etc., id. Phil. 6, 7, 18; id. Ac. 2 ( Luc. ), 2, 6: omni gradu amplissimo dignissimus, id. Fam. 6, 10, 2: gradus officiorum, id. Off. 1, 45, 160: temporum servantur gradus, id. Part. 4, 12: cf.: non iidem erunt necessitudinum gradus qui temporum, id. Off. 1, 18, 59: gradus cognationis, Dig. 38, 10, 1 sqq.: v. de gradibus, Paul. Sent. 4, 11, 1-8: agnationis, Gai. Inst. 3, 10, 11: si plures eodem gradu sint agnati, Ulp. Fragm. 26, 5: cognati ex transverso gradu usque ad quartum gradum, i. e. collateral kindred (opp. parentes et liberi), id. ib. 5, 6: gradus plures sunt societatis hominum, Cic. Off. 1, 17, 53: peccatorum gradus, id. Verr. 2, 3, 74, § 172: oratorum aetates et gradus, id. Brut. 32, 122; cf.: gradus et dissimilitudines Atticorum, id. ib. 82, 285: accendendi judicis plures sunt gradus, Quint. 11, 3, 166; 6, 4, 67: nec gradus est ultra Fabios cognominis ullus; Illa domus meritis Maxima dicta suis, Ov. F. 1, 605: si ita esset, quid opus erat te gradatim istuc pervenire? . . . A beatis ad virtutem, a virtute ad rationem video te venisse gradibus, Cic. N. D. 1, 32, 89; cf.: omnes gradus virtutis implere, Lact. 5, 14, 18; and: hi plerumque gradus, Juv. 11, 46.