impĕro (inp-), āvi, ātum, 1 (archaic form, imperassit, Cic. Leg. 3, 3, 6, and induperantum = imperantium, Enn. Ann. v. 413 Vahl.), v. a. and n. [in-paro], to command, order, enjoin (cf.: jubeo, praecipio, mando).
I In gen., constr. with acc., an inf. or an object-clause , a relative-clause , with ut , ne , or the simple subj., with the simple dat. or absol.
α With acc. (and dat. personae): faciendum id nobis quod parentes imperant, Plaut. Stich. 1, 1, 53: fac quod imperat, id. Poen. 5, 3, 29; Ter. Hec. 244: quae imperarentur, facere dixerunt, Caes. B. G. 2, 32, 3: numquid aliud imperas? Ter. Eun. 213; id. Heaut. 704: sto exspectans, si quid mihi imperent, id. Eun. 594: nonnumquam etiam puerum vocaret: credo, cui cenam imperaret, i. e. ordered to get him his supper , Cic. Rosc. Am. 21, 59: imperat ei nuptias, Quint. 7, 1, 14: vigilias, id. 11, 3, 26: certum modum, id. 11, 2, 27: moram et sollicitudinem initiis impero, id. 10, 3, 9: graves dominae cogitationum libidines infinita quaedam cogunt atque imperant, Cic. Fragm. ap. Non. 424, 30 (Rep. 6, 1 Mos.): utque Imperet hoc natura potens, Hor. S. 2, 1, 51.—In pass. : arma imperata a populo Romano, Liv. 40, 34, 9: quod ipsum imperari optimum est, Quint. 2, 5, 6: imperata pensa, id. 3, 7, 6: exemplar imperatae schemae, Suet. Tib. 43.—
β With inf. or an object-clause (esp. freq. in the post-Aug. per.; in Cic. and Caes. only with inf. pass. or dep. ): animo nunc jam otioso esse impero, Ter. And. 842: imperavi egomet mihi omnia assentari, id. Eun. 252: jungere equos Titan velocibus imperat Horis, Ov. M. 2, 118; 3, 4: nec minus in certo dentes cadere imperat aetas Tempore, Lucr. 5, 672: has omnes actuarias imperat fieri, Caes. B. G. 5, 1, 3: pericula vilia habere, Sall. C. 16, 2: frumentum conportare, id. J. 48, 2; Hirt. B. G. 8, 27; Curt. 10, 1, 19; Tac. A. 2, 25: Liviam ad se deduci imperavit, Suet. Calig. 25; id. Aug. 27; id. Tib. 60.—In pass. : in has lautumias, si qui publice custodiendi sunt, ex ceteris oppidis deduci imperantur, Cic. Verr. 2, 5, 27, § 69.—*With inf. act. : haec ego procurare et idoneus imperor, Hor. Ep. 1, 5, 21. —
γ With a rel.-clause (very rare): imperabat coram, quid opus facto esset puerperae, Ter. And. 490: quin tu, quod faciam, impera, id. Phorm. 224; Plaut. Curc. 1, 1, 3 and 6; id. Capt. 2, 3, 10.—
δ With ut , ne , or the simple subj.: ecce Apollo mihi ex oraculo imperat, Ut, etc., Plaut. Men. 5, 2, 87: his, uti conquirerent et reducerent, imperavit, Caes. B. G. 1, 28, 1: consulibus designatis imperavit senatus, ut, etc., Liv. 42, 28, 7: quibus negotium a senatu est imperatum, ut, etc., S. C. ap. Front. Aquaed. 104; Petr. 1: mihi, ne abscedam, imperat, Ter. Eun. 578: Caesar suis imperavit, ne, etc., Caes. B. G. 1, 46, 2; 2, 32, 2; 3, 89, 4: letoque det imperat Argum, Ov. M. 1, 670; 13, 659. —
ε With simple dat.: si huic imperabo, probe tectum habebo, Plaut. Most. 4, 1, 14 (cf. above α): aliquid alicui, Ter. Eun. 594; Cic. Rosc. Am. 21, 59. —
ζ Absol.: Pa. Jubesne? Ch. Jubeo, cogo atque impero, Ter. Eun. 388: si quid opus est, impera, Plaut. Am. 3, 3, 1: impera, si quid vis, id. Aul. 2, 1, 23: omnia faciam: impera, Ter. Heaut. 1055: quidvis oneris impone, impera, id. And. 897.
II In partic.
A In publicists’ lang., to order to be furnished or supplied , to give orders for , make a requisition for : cum frumentum sibi in cellam imperavisset (Verrem), Cic. Div. in Caecil. 10, 30: quem (numerum frumenti) ei civitati imperas emendum, id. Verr. 2, 3, 74, § 173: negas fratrem meum pecuniam ullam in remiges imperasse, id. Fl. 14, 33: pecuniam, id. ib. § 32; cf.: argenti pondo ducenta milia Jugurthae, Sall. J. 62, 5: arma, Caes. B. C. 1, 6 fin. : equites civitatibus, id. B. G. 6, 4 fin. ; cf.: quam maximum militum numerum provinciae toti, id. ib. 1, 7, 2: obsides reliquis civitatibus, id. ib. 7, 64, 1; so, obsides Cic. de Imp. Pomp. 12, 35; Suet. Caes. 25. —
B In publicists’ and milit. lang., alicui or absol. , to command , govern , rule over : his (magistratibus) praescribendus est imperandi modus ... qui modeste paret, videtur, qui aliquando imperet, dignus esse, Cic. Leg. 3, 2, 5; cf.: sic noster populus in pace et domi imperat, id. Rep. 1, 40: nulla est tam stulta civitas, quae non injuste imperare malit, quam servire juste, id. ib. 3, 18; cf. also: cum is, qui imperat aliis, servit ipse nulli cupiditati, id. ib. 1, 34: omnibus gentibus ac nationibus terra marique imperare, id. de Imp. Pomp. 19, 56; cf.: jus esse belli, ut, qui vicissent, iis, quos vicissent, quemadmodum vellent imperarent, Caes. B. G. 1, 36, 1: Jugurtha omni Numidiae imperare parat, Sall. J. 13, 2: quot nationibus imperabat, Quint. 11, 2, 50: clarus Anchisae Venerisque sanguis Imperet, Hor. Carm. Sec. 51; cf. id. C. 3, 6, 5: recusabat imperare, i. e. to be emperor , Plin. Pan. 5, 5; cf.: ipsum quandoque imperaturum, Suet. Claud. 3; id. Galb. 4; id. Oth. 4; id. Vit. 14; id. Tit. 2 et saep.— Hence,
b Ad imperandum, to receive orders or instructions : nunc ades ad imperandum, vel ad parendum potius: sic enim antiqui loquebantur, Cic. Fam. 9, 25, 2; cf.: cum ipse ad imperandum Tisidium vocaretur, Sall. J. 62, 8 Kritz.—
2 Transf., beyond the publicist's sphere, to command , master , govern , rule , control : liberis, Ter. Ad. 76: imperare sibi, maximum imperium est, Sen. Ep. 113 fin. : ut nobismet ipsis imperemus, Cic. Tusc. 2, 21, 47: cum homines cupiditatibus iis, quibus ceteri serviunt, imperabunt, id. Lael. 22, 82: accensae irae, Ov. M. 9, 28: dolori, Plin. Ep. 8, 19, 2: lacrimis, Sil. 2, 652: amori suo, Petr. 83: ingenio suo, Sen. Contr. 1 praef. med. ; cf.: imperare animo nequivi, quin, priusquam perirem, cur periturus essem, scirem, Liv. 34, 31, 2: quibus egestas imperat, rules , governs , Enn. ap. Cic. Div. 1, 58, 132 (Trag. v. 357 Vahl.): imperat arvis, holds control over , i. e. forces to be productive , Verg. G. 1, 99; cf.: sola terrae seges imperatur, Tac. G. 26: fertilibus agris non est imperandum, Sen. Tranq. 15: sic imperant vitibus et eas multis palmitibus onerant, Col. 3, 3, 6: alius patrimonio suo plus imperavit quam ferre possit, Sen. Tranq. 4; cf. also trop.: tamquam nescias, cui imperem: Epicurum, id. Ep. 29 fin. : dum per continuos dies nimis imperat voci, rursus sanguinem reddidit, Plin. Ep. 5, 19, 6: imperat ergo viro (mulier), Juv. 6, 224.— Absol. : animum rege, qui, nisi paret, Imperat, Hor. Ep. 1, 2, 63: permittat, an vetet an imperet (lex), Quint. 7, 7, 7: (eloquentia) hic regnat, hic imperat, hic sola vincit, id. 7, 4, 24.—
C In publicists’ lang., to order the citizens to assemble , to summon : dein consul eloquitur ad exercitum: Impero qua convenit ad comitia centuriata, Varr. L. L. 6, § 88 Müll.; Gell. 15, 27, 4; so comically, Plaut. Capt. 1, 2, 52; cf. id. Cist. 1, 1, 60.—
D In medic. lang., to order , prescribe : non idem imperassem omnibus per diversa aegrotantibus, Sen. de Ira, 1, 16; Plin. 24, 1, 1, § 5: si vires patiuntur, imperanda tridui abstinentia est, Cels. 7, 20.—
E In gram.: imperandi declinatus, i. e. inflections of the imperative , Varr. L. L. 10, § 32 Müll.— Hence, impĕ-rātum , i, n., that which is commanded , a command , order : jussus arma abicere, imperatum facit, executes the order , obeys , Caes. B. G. 5, 37, 1; freq. in plur.: imperata facere, id. ib. 2, 3, 3; 5, 20 fin. ; 6, 10, 3; id. B. C. 1, 60, 1; 2, 12, 4; 3, 34, 2 al.; cf.: imperata detrectare, Suet. Caes. 54: Senones ad imperatum non venire, according to orders , as ordered , Caes. B. G. 6, 2, 3.