lăbōro, āvi, ātum, 1, v. n. and a. [2. labor].
I Neutr., to labor, take pains, exert one's self, strive .
A In gen.: ne labora, Ter. Heaut. 89: sese (aratores) sibi, laborare, Cic. Verr. 2, 3, 52, § 121: quid ego laboravi, aut quid egi, aut in quo evigilaverunt curae et cogitationes meae, si? etc., id. Par. 2, 17: ne familiares, si scuta ipsi ferrent, laborarent, id. Phil. 5, 6: si mea res esset, non magis laborarem, id. Fam. 13, 44; 74: qui non satis laborarunt, Quint. 8 prooem. § 29: frustra laborabimus, id. 6, 3, 35; cf.: frustra laboret Ausus idem, Hor. A. P. 241: in enodandis nominibus, to exert one's self in vain , Cic. N. D. 3, 24, 62: circa memoriam et pronuntiationem, Quint. 6, 4, 1: circa nomina rerum ambitiose, id. 3, 11, 21: in famam, Sen. de Ira, 3, 41, 3: in commune, Quint. 5, 11, 24; 8, 2, 18: in spem, Ov. M. 15, 367.—With dat., to toil for, to serve : cui (Jovi) tertia regna laborant, Sil. 8, 116.—With in and abl.: quid est, in quo se laborasse dicit? Cic. Verr. 2, 3, 53, § 124: qua in re mihi non arbitror diu laborandum, Quint. 2, 3, 2: in dura humo, Ov. F. 4, 416: in remigando, Vulg. Marc. 6, 48: in omni gente, in behalf of , Juv. 8, 239.—With pro : pro hoc (L. Flacco) laborant, Cic. Planc. 11, 28: pro salute mea, id. Dom. 11, 30: pro Sestio, id. Fam. 13, 8, 1.—With ut : laborabat, ut reliquas civitates adjungeret, Caes. B. G. 7, 31: ut honore dignus essem, maxime semper laboravi, Cic. Planc. 20, 50: ut vos decerneretis laboravi, id. Prov. Cons. 11, 28: neque te ut miretur turba labores, Hor. S. 1, 10, 73. —With ne : et sponsio illa ne fieret, laborasti, Cic. Verr. 2, 3, 57, § 132: quae ego ne frustra subierim ... laboro, Lent. ap. Cic. Fam. 12, 14, 5.—With inf.: quem perspexisse laborant, Hor. A. P. 435: amarique ab eo laboravi, Plin. Ep. 1, 10, 2; 2, 5, 9: si sociis fidelissimis prospicere non laboratis, Cic. Verr. 2, 3, 55, § 127: quod audiri non laborarit, Cic. Att. 5, 2, 2: hunc superare laboret, Hor. S. 41, 112; 2, 3, 269: ne quaerere quidem de tanta re laborarint, Nep. Pel. 3, 1: describere, Cael. Aur. Acut. 2, 1.—
B In partic.
1 To suffer, to labor under, to be oppressed, afflicted , or troubled with .
α Absol. : aliud est dolere, aliud laborare. Cum varices secabantur C. Mario, dolebat: cum aestu magno ducebat agmen, laborabat. Est inter haec tamen quaedam similitudo: consuetudo enim laborum perpessionem dolorum efficiet faciliorem, Cic. Tusc. 2, 15, 35: valetudo tua me valde conturbat: significant enim tuae litterae, te prorsus laborare, id. Att. 7, 2, 2: cum sine febri laborassem, id. ib. 5, 8: eum graviter esse aegrum, quod vehementer ejus artus laborarent, id. Tusc. 2, 25, 61.—
β With ex : ex intestinis, Cic. Fam. 7, 26, 1: ex pedibus, id. ib. 9, 23: ex renibus, id. Tusc. 2, 25, 60: e dolore, Ter. And. 268.—Esp. of mental disorders, etc.: ex invidia, Cic. Clu. 71, 202; id. Rosc. Am. 51, 149: ex desiderio, id. Fam. 16, 11, 1: ex inscitia, id. Inv. 2, 2, 5: ex aere alieno laborare, to be oppressed with debt , Caes. B. C. 3, 22.—
γ With ab : a re frumentaria, Caes. B. C. 3, 9: ab avaritia, Hor. S. 1, 4, 26.—
δ With abl.: laborantes utero puellae, Hor. C. 3, 22, 2: domesticā crudelitate, Cic. Rosc. Am. 53, 154: nec vero quisquam stultus non horum morborum aliquo laborat, id. Fin. 1, 18, 59: odio apud hostes, contemptu inter socios, Liv. 6, 2: pestilentiā laboratum est, id. 1, 31, 5: crimine temeritatis, Quint. 12, 9, 14.—
2 To grieve, be in trouble, be vexed, to be concerned, solicitous , or anxious : animo laborabat, ut reliquas civitates adjungeret, Caes. B. G. 7, 31: ut vos decerneretis, laboravi, Cic. Prov. Cons. 11: nihil laboro, nisi ut salvus sis, id. Fam. 16, 4, 4: sponsio illa ne fieret laborasti, id. Verr. 2, 3, 57, § 132.— With de (esp. of events or persons on whose account one is concerned): sororem de fratrum morte laborantem, Cic. Inv. 2, 26, 78: de quibus ego ante laborabam, ne, etc., id. Caecin. 1, 3: laboro, ut non minimum hac mea commendatione se consecutum videretur, id. Fam. 13, 26, 4: noli putare me de ulla re magis laborare, id. Att. 6, 1, 3: his de rebus eo magis laboro, quod, etc., id. Fam. 13, 56, 3: in uno, i. e. to love , Hor. C. 1, 17, 19: non laboro, nihil laboro, I don't trouble myself about it, it concerns me not : cujus manu sit percussus, non laboro, Cic. Rosc. Am. 34, 97: quorsum recidat responsum tuum non magnopere laboro, id. Rosc. Com. 15, 43: Tironi prospicit, de se nihil laborat, id. Phil. 8, 9, 26: quid est quod de iis laborat, id. ib. 8, 8, 27; id. Tusc. 1, 43, 103.—With abl.: tuā causā, Cic. Fam. 3, 7, 6: neglegens ne qua populus laborat, Hor. C. 3, 8, 25.—With in : in re familiari valde laboramus, Cic. Att. 4, 1, 3.—
3 To be in distress, difficulty , or danger : quos laborantes conspexerat iis subsidia submittebat, Caes. B. G. 4, 26: suis laborantibus succurrere, id. B. C. 2, 6; Sall. C. 60, 4: ne legatus laborantibus suis auxilio foret, id. J. 52, 6; Curt. 9, 1, 15.— Impers. pass. : maxime ad superiores munitiones laboratur, Caes. B. G. 7, 85.—Of inanim. things: ut utraeque (triremes) ex concursu laborarent, Caes. B. C. 2, 6: nec cur fraternis luna laboret equis (of an eclipse of the moon, because the sun's light is then withdrawn from it), Prop. 2, 34, 52 (3, 32, 48 M.); so, luna laboret, Cic. Tusc. 1, 38, 92: cum luna laborare non creditur, Plin. 2, 9, 6, § 42: laboranti succurrere lunae, Juv. 6, 443: Aquilonibus Querceta laborant, Hor. C. 2, 9, 6: laborantem ratem deserere, Ov. P. 2, 6, 22: laborat carmen in fine, Petr. 45.—
II Act. (only since the Aug. per.; for in Cic. Cael. 22, 54, elaboratus is the correct reading).
A To work out, elaborate, to form, make, prepare : noctibus hibernis castrensia pensa laboro, Prop. 4, 3, 33: quale non perfectius Meae laborarint manus, Hor. Epod. 5, 60: arte laboratae vestes, Verg. A. 1, 639: laborata Ceres, bread , id. ib. 8, 181: et nobis et equis letum commune laboras, preparest , Sil. 16, 411.—
B To labor at, to cultivate : frumenta ceterosque fructus, Tac. G. 45.