nĭ-sĭ (archaic forms nisei and nise, Lex Rubria, v. Ritschl, Legis Rubriae pars superstes, Bonnae, 1851, and Rhein. Mus. tom. 8, p. 448 sq.), conj., if not, unless.
I
A In gen.: quid tu malum curas, Utrum crudum an coctum-edim? nisi tu mihi es tutor, Plaut. Aul. 3, 2, 15: quod nisi esset, certe postea non discessisset, Cic. Clu. 66, 189: non posse ejus imperia diutius sustineri, nisi quid in Caesare sit auxilii, Caes. B. G. 1, 31; Suet. Caes. 52.—
B With interrogatives and negatives, usually in a different clause.
1 After an interrogative or negative clause, except, save only, only : ne quis enuntiaret, nisi quibus mandatum esset, Caes. B. G. 1, 30: hoc sentio, nisi in bonis, amicitiam esse non posse, Cic. Lael. 5, 18: etenim dicere nemo potest, nisi qui prudenter intellegit, id. Brut. 6, 23: quid est pietas, nisi voluntas grata in parentes, id. Planc. 33, 82; Ov. H. 2, 27: negant enim quem quam esse virum bonum, nisi sapientem, Cic. Lael. 5, 18.—
2 With a foll. negative: sic orator, nisi multitudine audiente, eloquens esse non possit, Cic. de Or. 2, 83, 338: Labienus juravit, se, nisi victorem, in castra non reversurum, Caes. B. C. 3, 87.—
3 Closely connected with non (mostly post-Aug.): legationis non nisi condemnato et ejecto eo, etc., Cic. Verr. 2, 1, 39, § 98: qui non nisi aput Germanias adsequi nomen imperatorium posset, Tac. A. 2, 26: ad quem non nisi per Sejanum aditus, id. ib. 4, 68; 14, 63; 15, 1; Suet. Caes. 56; id. Aug. 21; 41; Quint. 1, 5, 19; Plin. 10, 36, 52, § 108; Plin. Ep. 6, 6, 4.—(The passages in which nisi was supposed to stand for nisi non or non nisi have been critically amended; v. Hand, Turs. 4, 253; Kritz and Fabri ad Sall. J. 54, 5; Drakenb. and Weissenb. ad Liv. 34, 16, 1; Duker ad Flor. 1, 12, 18.)—
C Esp.
1 After nihil, nihil aliud, etc., save, but, than : nihil am plius nisi, Cic. Planc. 41, 99: nihil est quod festines, nisi ut valeas, id. Fam. 16, 6, 3: erat historia nihil aliud nisi annalium confectio, id. de Or. 2, 12, 52; id. Phil. 3, 5, 13, id. Rosc. Am. 37, 108.—
2 Non aliter nisi, on no other condition : non aliter neque classem revocaturum neque exercitum reducturum, nisi, etc., Liv. 45, 11, 11.—
3 Nisi si, except if, unless : nisi si etiam illuc pervenerint, Varr. R. R. 2, 9: noli putare me ad quemquam longiores epistulas scribere, nisi si qui ad me plura scripsit, etc., Cic. Fam. 14, 2, 1: nisi vero si quis est qui, id. Cat. 2, 4, 6. —
4 Nisi ut, except that, unless : neque convivia inire ausus est, nisi ut speculatores cum lanceis circumstarent, Suet. Claud. 35. —
5 Nisi quod, except that which, save only that : nam nunc homines nihili faciunt quod licet nisi quod lubet, Plaut. Trin. 4, 3, 25: cum Patrone Epicureo mihi omnia sunt communia, nisi quod in philosophiā vehementer ab eo dissentio, Cic. Fam. 13, 1, 2: praedia me valde delectant, nisi quod me aere circum foraneo obruerunt, id. Att. 2, 1, 11; id. Tusc. 3, 24, 58: ab negotiis numquam voluptas remorata est, nisi quod de uxore potuit honestius consuli, Sall. J. 95, 3; Tac. A. 14, 14: unde causa et origo peregrino sacro parum comperi, nisi quod signum ipsum ... docet advectam religionem, id. G. 9.—
6 Nisi quia, except because , i. e. until that at nesciebam id dicere illam, nisi quia Correxit miles, quod intellexi minus, Ter. Eun. 736.—
II In transitions; also in the combinations nisi vero, nisi forte, nisi tamen, unless perhaps , etc., mostly ironical (cf. Gr. εἰ μὴ ἄρα, εἰ μή γε, ἐκτὸς εἰ μή): nisi unum hoc faciam ut in puteo cenam coquant, Plaut. Aul. 2, 7, 3: nisi forte volumus Epicureorum opinionem sequi, qui, etc., Cic. Fat. 16, 37: nisi vero existimatis dementem Africanum fuisse, qui, etc., id. Mil. 3, 8: ne requiras; nisi forte adulescentes pueritiam debent requirere, id. Sen. 10, 33: Hostis nullus erat, nisi forte quem vos jussissetis, Sall. J. 14, 10; cf. Zumpt, Gram. § 569.