cīvĭtas, ātis (gen. plur. civitatium, Cic. Rep. 1, 34, 51; id. Leg. 2, 4, 9; Caes. B. G. 4, 3; 5, 22; Sall. C. 40, 2; Liv. 1, 17, 4; 2, 6, 5; 33, 20, 11 Drak.; 42, 30, 6; 42, 44, 1; 45, 34, 1; Vell. 2, 42, 2; Quint. 2, 16, 4 N. cr.; Suet. Tit. 8 Oud.; Cornut. ap. Charis. p. 100 P.; cf. Varr. L. L. 8, § 66; Prisc. p. 771 P.; Neue, Formenl. 1, 268), f. [civis].
I Abstr., the condition or privileges of a ( Roman ) citizen , citizenship , freedom of the city (upon its conditions, v. Zimmern, Rechtsgesch. 2, § 123 sq.; Dict. of Antiq. p. 260 sqq.): Cato, cum esset Tusculi natus, in populi romani civitatem susceptus est: ita, cum ortu Tusculanus esset, civitate Romanus, etc., Cic. Leg. 2, 2, 5: donare aliquem civitate, id. Balb. 13, 20; Suet. Caes. 24; 42; 76; id. Aug. 47; id. Tib. 51; id. Ner. 24: dare civitatem alicui, Cic. Arch. 4, 7; 5, 10; Liv. 1, 28, 7; 8, 14, 8; Suet. Aug. 40; id. Galb. 14: accipere aliquem in civitatem, Cic. Off. 1, 11, 35: adsciscere in civitatem, Liv. 6, 40, 4: ascribere aliquem in civitatem, Cic. Arch. 4, 6: aliquem foederatis civitatibus ascribere, id. ib. 4, 7: in aliis civitatibus ascriptus, id. ib. 5, 10: assequi, Tac. A. 11, 23: consequi, Cic. Balb. 13, 31: deponere, id. Caecin. 34, 100: decedere de civitate, id. Balb. 5, 11: dicare se civitati, id. ib. 11, 28: in civitatem, id. ib. 12, 30: eripere, id. Caecin. 34, 99: habere, id. Balb. 13, 31: impertiri civitatem, id. Arch. 5, 10: furari civitatem, id. Balb. 2, 5: petere, Suet. Caes. 8: Romanam assequi, Tac. A. 11, 23: adipisci, Suet. Aug. 40: Romanam usurpare, id. Calig. 38; id. Claud. 25: amittere civitatem, Cic. Caecin. 34, 98: adimere, id. ib.; Suet. Caes. 28: petere, id. ib. 8: negare, id. Aug. 40: jus civitatis, Cic. Caecin. 34, 98; id. Arch. 5, 11: recipere aliquem in civitatem, id. Caecin. 34, 100; id. Arch. 10,22; id. Balb. 13, 31: relinquere, id. Caecin. 34, 100: retinere civitatem, id. Balb. 12, 30: retinere aliquem in civitate, id. Lig. 11, 33: ademptio civitatis, id. Dom. 30, 78: commemoratio, id. Verr. 2, 5, 62, § 162: nomen, id. ib.: ereptor, id. Dom. 30, 81.—
B Trop.: ut oratio Romana plane videatur, non civitate donata, Quint. 8, 1, 3; cf.: civitate Romanā donare agricolationem, Col. 1, 1, 12: verbum hoc a te civitate donatum, naturalized , Gell. 19, 3, 3; Sen. Ep. 120, 4; id. Q. N. 5, 16, 4.—More freq.,
II Concr., the citizens united in a community , the body - politic , the state , and as this consists of one city and its territory, or of several cities, it differs from urbs, i.e. the compass of the dwellings of the collected citizens; but sometimes meton., = urbs, v. B.: concilia coetusque hominum jure sociati, quae civitates appellantur, Cic. Rep. 6, 13, 13: tum conventicula hominum, quae postea civitates nominatae sunt, tum domicilia conjuncta, quas urbes dicimus, etc., id. Sest. 42, 91; cf.: omnis populus, qui est talis coetus multitudinis, qualem exposui; omnis civitas, quae est constitutio populi; omnis res publica, quae populi res est, etc., id. Rep. 1, 26, 41: quia sapiens non sum, nec haec urbs nec in eā civitas ... non dubitavisset, quin et Roma urbs (esset), et eam civitas incoleret, id. Ac. 2 ( Luc. ), 45, 137: aucta civitate magnitudine urbis, Liv. 1, 45, 1: Orgetorix civitati persuasit, ut de finibus suis cum omnibus copiis exirent, Caes. B. G. 1, 2 Oud.; so id. ib. 1, 4; 1, 19; 1, 31; cf. Sisenn. ap. Non. p. 429, 15: civitates aut nationes devictae, Cic. Off. 1, 11, 35; Sall. C. 31, 1; Liv. 21, 1, 2: io triumphe non semel dicemus civitas omnis, Hor. C. 4, 2, 51; cf. id. Epod. 16, 36 and 18: cum civitas in foro exspectatione erecta staret, Liv. 3, 47, 1; so id. 2, 37, 5; 26, 18, 6; 34, 41, 1; Tac. A. 3, 11; Suet. Calig. 6; id. Tib. 17; 42: civitates aut condere novas aut conservare jam conditas, Cic. Rep. 1, 7, 12; id. Sull. 9, 28; id. Rep. 1, 8, 13; 1, 3, 5: omnis civitas Helvetia in quattuor pagos divisa est, Caes. B. G. 1, 12: quae pars civitatis Helvetiae, etc., id. ib.: non longe a Tolosatium finibus, quae civitas est in provinciā, id. ib. 1, 10: Ubii, quorum fuit civitas ampla atque florens, id. ib. 4, 3: Rhodiorum civitas, magna atque magnifica, Sall. C. 51, 5; cf. id. J. 69, 3: Heraclea quae est civitas aequissimo jure ac foedere, Cic. Arch. 4, 6 et saep.: administrare civitatem, id. Off. 1, 25, 88: mutari civitatum status, id. Leg. 3, 14, 32; so, civitatis status, Quint. 6, 1, 16; 11, 1, 85: (legibus) solutis stare ipsa (civitas) non possit, id. 11, 1, 85: lege civitatis, id. 12, 10, 26; cf. id. 5, 10, 25: mos civitatis, id. 10, 1, 107; 12, 3, 7; 1, 2, 2.—Of Plato's ideal republic: si in illā commenticiā Platonis civitate res ageretur, Cic. de Or. 1, 53, 230.—
2 Trop.: civitas caelitum, Plaut. Rud. prol. 2: ut jam universus hic mundus una civitas sit communis deorum atque hominum existimanda, Cic. Leg. 1, 7, 23.—
B Meton., = urbs, a city (rare and mostly post-Aug.; not in Cic. or Caes.): civitatem incendere, Enn. ap. Non. p. 429, 5 (Trag. 382 Vahl.): cum errarem per totam civitatem, Petr. 8, 2; cf. id. 8, 141 fin. : Lingonum, Tac. H. 1, 54; 1, 64: ab excidio civitatis, id. ib. 1, 63; 1, 69: circumjectae civitates, id. ib. 3, 43: muri civitatis, id. ib. 4, 65; id. A. 6, 42: pererrata nocturnis conversationibus, Sen. Ben. 6, 32, 1: expugnare civitatem, Quint. 8, 3, 67; cf.: expugnandae civitates, id. 12, 9, 2: plurimas per totum orbem civitates, terrae motu aut incendio afflictas restituit in melius, Suet. Vesp. 17; cf. id. Tit. 8; id. Tib. 84 fin. ; Lact. 2, 7, 19.—
2 Esp., the city , i. e. Rome and its inhabitants, Tac. H. 1, 19; 2, 92; 4, 2.