novus

A New Latin Dictionary by Charlton T. Lewis Ph.D. and Charles Short, LL. D.

nŏvus, a, um, adj. [Sanscr. navas; Gr. νέος, i. e. νεϝος; cf.: noverca, nuntius, denuo, nuper; Germ. neu; Engl. new], new, not old, young, fresh, recent, etc. (v. antiquus init.; cf.: recens, novellus).

I Lit.

A In gen.: civitates condere novas, Cic. Rep. 1, 7, 12: nova et a nobis inventa ratio, id. ib. 1, 8, 13; cf.: nihil novi vobis afferam neque quod a me sit cogitatum aut inventum, id. ib. 1, 14, 21: novus veteri exercitus jungitur, Liv. 7, 7; cf. miles, Sall. J. 87, 2: imperator, id. ib. 44, 2: novum de integro proelium, Liv. 24, 16: Camillus, id. 22, 14: consules, Suet. Caes. 15: serpens, which has cast its old skin , Ov. M. 9, 266: caro, fresh meat , Juv. 11, 85.—Special phrases.

1 Novae tabernae, or simply Novae (sub Novis), the new shops; many of the shops of the money-changers in the Forum were burned down A. U. C. 543, and those built on their sites were called Novae, those which remained standing Veteres (v. vetus), Liv. 26, 27; 3, 48: sub Novis, Cic. de Or. 2, 66, 266; cf.: sub Novis dicta pars in foro aedificiorum, quod vocabulum ei pervetustum, Varr. L. L. 6, § 59 Müll.—

2 Novae tabulae, new account-books , by making which old debts were cancelled, Cic. Off. 2, 23, 84; id. Phil. 6, 4, 11; id. Att. 5, 21, 13; 14, 21, 4; Caes. B. C. 3, 1; 3, 21: tum Catilina polliceri tabulas novas, proscriptionem locupletium, Sall. C. 21, 2.—Hence, trop.: beneficiorum novae tabulae, i. e. forgetfulness of benefits , Sen. Ben. 1, 4, 6.—

3 Novus homo, or homo novus, the first of his family who obtained a curule office, a man newly ennobled, an upstart , Cic. Off. 1, 39, 138: adeptus es, quod non multi homines novi, Cic. Fam. 5, 18, 1; cf.: in Q. Pompeio, novo homine et fortissimo viro, id. Mur. 7, 16 sq.: M. Catoni, homini ignoto et novo, id. Rep. 1, 1, 1; cf.: hic novus Arpinas, ignobilis, et modo Romae Municipalis eques, Juv. 8, 237: nova nupta, a bride , Juv. 2, 120.— Plur. subst. : nŏvi , ōrum, m., recent writers : est et quod appellatur a novis νόημα, Quint. 8, 5, 12: novorum lectio, id. 2, 5, 26; 5, 4, 1.—

4 Novae res, new things, novelties : nihil te ad me postea scripsisse demiror, praesertim tam novis rebus, Cic. Fam. 7, 18, 4.—Also subst.: nŏvum , i, n., a new thing, a novelty; news : novum attulerint, quod fit nusquam gentium, Plaut. Cas. prol. 70: num quidnam inquit novi? Cic. de Or. 2, 3, 13: si quid novi vel sero invenissem, Quint. 2, 5, 3.— Plur. : novorum interpositione priora confundere, Quint. 10, 3, 32; 8, 3, 60.—But, in gen., novae res signifies political innovations, a revolution : Q. Servilius Ahala Sp. Maelium novis rebus studentem manu suā occidit, Cic. Cat. 1, 1, 3: rerum novarum causam quaerere, id. Agr. 2, 33, 91: plebes novarum rerum cupida, Sall. C. 28, 4: cuncta plebes novarum rerum studio Catilinae incepta probabat, id. ib. 37, 1: novarum rerum avidi, id. J. 19, 1.—In a double sense: Segulium neglegamus, qui res novas quaerit: non quo veterem comederit—nullam enim habuit—sed hanc ipsam recentem novam devorārit, innovations and new wealth , Cic. Fam. 11, 21, 2.—

B In partic.

1 New, novel, strange, singular, unusual, unheard of : flagitia ingentia, nova, capitalia, Ter. Ad. 721: nihil dicam aut inauditum vobis aut cuiquam novum, Cic. de Or. 1, 31, 137; cf.: novum crimen et ante hunc diem inauditum, id. Lig. 1, 1: nova tibi haec sunt et inopinata? id. Verr. 2, 2, 8, § 24; id. Att. 6, 1, 5: novam in feminā virtutem novo genere honoris donavere, Liv. 2, 13; Verg. A. 3, 591: nova monstra, Hor. C. 1, 2, 6: si res agi videtur nova, magna, atrox, Quint. 4, 1, 33.—

2 New in any thing, unused, unaccustomed, inexperienced (poet. and in post-Aug. prose): et rudis ad partus et nova miles oram, Ov. H. 11, 48.—

β With dat.: novus dolori, Sil. 6, 254; Tac. Agr. 16.—*

γ With inf.: nova ferre jugum cervix, Sil. 16, 332.—

3 Nova Via structa esse dicitur regnante Ser. Tullio, Paul. ex Fest. p. 174 Mull.; v. Müll. ib. p. 389, a; cf.: vocabulum pervetustum ut Novae viae, quae via jam diu vetus, Varr. L. L. 6, § 59 Müll.—

4 Recent : tu cognovisti omnia, novissima et antiqua, Vulg. Psa. 138, 5.—

C In eccl. Lat., renewed by grace : nova creatura, Vulg. 2 Cor. 5, 17: induite novum hominem, ib. Eph. 4, 24.—

II Transf., in the sup. : nŏvissĭmus , a, um, the latest, last, hindermost, extreme (syn.: extremus, proximus, recentissimus): a quo (sc. novo) etiam extremum novissimum quoque dici coeptum vulgo, quod meā memoriā ut Aelius sic senes aliquot, nimium novum verbum quod esset, vitabant, Varr. L. L. 6, § 59 Müll.: histriones, Cic. Rosc. Com. 11, 30; Brut. ap. Cic. Fam. 11, 1, 3; Cass. ib. 12, 13, 1: qui ex iis novissimus venit, necatur, Caes. B. G. 5, 56: novissimum agmen, the rear , id. ib. 1, 15; 7, 68. —So as subst.: nŏvissĭmi , ōrum, the rear of an army, the soldiers in the last line : novissimis praesidio esse, Caes. B. G. 1, 20: novissimos adorti magnam multitudinem conciderunt, id. ib. 2, 11: dixitque novissima verba, Verg. A. 4, 650: novissima cauda, i. e. the end of , Ov. M. 3, 681; 13, 963: luna, Plin. 2, 13, 10, § 56.—

2 Like Engl. last, extreme, highest : exempla, the extreme penalty, the penalty of death , Tac. A. 12, 20; 15, 44; and absol. : a summā spe, novissima exspectabat, id. ib. 6, 50: novissimum casum experitur, id. ib. 12, 33.—

B Esp. in eccl. Lat.

1 Youngest : liberorum, Vulg. Jos. 6, 26.—

2 Lowest in rank or fortune: de novissimis populi, Vulg. 3 Reg. 13, 33.—

3 As subst.

a Sing. : nŏvissĭmum , i, n., the end.

α Of place: terrae, Vulg. 1 Macc. 3, 9: a summo ad novissimum, the bottom , id. Isa. 56, 11.—

β Of time: habent spem in novissimo, Vulg. Prov. 23, 18.—

b Plur. : nŏvissĭma , ōrum, n.

α Of place, the bottom, depths : abyssi, Vulg. Job. 38, 16.—

β Of time: habebis in novissimis spem, Vulg. Prov. 24, 14; cf.: novissima hominis illius, the end , id. Luc. 11, 26.—Hence, adv. (not in Cic.) in two forms.

α Form nŏvē , newly, in a new or unusual manner : ornata ut lepide! ut concinne! ut nove! Plaut. Ep. 2, 2, 38: ne quid ambigue, ne quid nove dicamus, * Auct. Her. 1, 9, 15: verba nove aut insigniter dicta, Gell. 19, 7, 2; cf. id. 17, 2, 13; Sen. Contr. 1, 4 fin.

β Form nŏvĭter , newly : BASILICA IVLIA A SE NOVITER REPARATA, Inscr. Orell. 24 (A. D. 377): amor noviter venit, Fulg. Myth. 3, 1 med.Sup. : nŏvissĭmē .

a Of time, recently, lately, a short time ago : mater cum novissime aegrotāsset, Val. Antias. ap. Charis. p. 186 P.: quod novissime nobiscum foedus fecissent, id. ib.: novissime, memoriā nostrā, argentum aere solutum est, Sall. C. 33, 2: liber quem novissime tibi misi, Plin. Ep. 8, 3, 1: eloquendi rationem novissime repertam, Quint. 12 praef. § 3.—

b Of succession, lastly, last of all, finally : dicam primum ... deinde ... novissime, Sen. Ira, 3, 5, 2: primum ... post haec ... novissime, Quint. 3, 6, 24; cf.: primum ... post haec ... novissime, id. 11, 2, 41: vel ... vel ... vel novissime, id. 7, 1, 37: et ... et ... et novissime, id. 2, 4, 10: cum plura interrogāsset ... novissime id inferebat, id. 5, 11, 3: novissime cum, etc. (= postremo), in the last fight , Hirt. B. G. 8, 48, 3.

Related Words