ūnus (old forms OINOS and OENOS; cf. Cic. Leg. 3, 3, 9; C. I. L. 1, 32, 35), a, um (scanned gen. sing. unĭus, Lucr. 2, 379; Verg. A. 1, 41; Hor. S. 1, 6, 13 al.: unīus, Verg. A. 1, 251; Ov. M. 13, 181 al.; ante-class. collat. form of the gen. sing. uni, Titin. ap. Prisc. pp. 694 and 717 P.; dat. m. uno, Varr. R. R. 1, 18, 6; dat. f. unae, Cato R. R. 19, 1; acc. OINO, C. I. L. l. l.; voc. une, Plaut. ap. Prisc. p. 673 P.; Cat. 37, 17; cf. Varr. L. L. 8, § 63 Müll.; Aug. Conf. 1, 7), num. adj. [cf. Gr. οἴνη, οἶος; Goth. ains; Germ. eins; Engl. one].
I Prop.
A In gen., one , a single.
1 Sing. : dabitur tibi amphora una et una semita, Fons unus, unum aënum et octo dolia, Plaut. Cas. 1, 33 sq.: mulieres duas pejores esse quam unam, id. Curc. 5, 1, 2: pluris est oculatus testis unus, quam auriti decem, id. Truc. 2, 6, 8: unius esse negotium diei, Caes. B. C. 3, 82: mors Tiberii Gracchi ... divisit populum unum in duas partes, Cic. Rep. 1, 19, 31: cum penes unum est omnium summa rerum, regem illum unum vocamus, id. ib. 1, 26, 42: qui uno et octogesimo anno scribens est mortuus, id. Sen. 5, 13; cf. Plin. 29, 6, 39, § 141.—Corresponding to alter : Helvetii continentur unā ex parte flumine Rheno, alterā ex parte monte Jurā, Caes. B. G. 1, 2: unum, alterum, tertium annum Sassia quiescebat, Cic. Clu. 64, 178; id. Verr. 2, 4, 29, § 66; 2, 5, 29, § 76: exercituum unus ... alter, Liv. 24, 44, 1: ratio triplex: una de vitā et moribus, altera de naturā, Cic. Ac. 1, 5, 19: cum duas cerneret vias, unam Voluptatis, alteram Virtutis, id. Off. 1, 32, 118: unam Nicaeam, alteram Bucephalen vocavit, Just. 12, 8, 8; and, connected with alter : habetur una atque altera contio vehemens, repeated , several , Cic. Clu. 28, 77: neque in uno aut altero animadversum est, sed jam in pluribus, one or two , id. Mur. 21, 43: meae verecundiae sufficit unus aut alter, ac potius unus, Plin. Ep. 2, 13, 3; 4, 3, 1: excepto patre tuo, praeterea uno aut altero, id. Pan. 45: unus atque alter et mox plures, Suet. Claud. 12: unus et alter assentiuntur, Curt. 5, 7, 4: sed postquam amans accessit ... Unus et item alter, Ter. And. 77: amici, Qui modo de multis unus et alter erant, Ov. Tr. 1, 3, 16; rarely unus post unum (= singuli deinceps): interiere, Aur. Vict. Epit. 26, 41: uno plus Tuscorum cecidisse in acie (sc. quam Romanorum), Liv. 2, 7, 2; cf.: legem unā plures tribus antiquarunt quam jusserunt, id. 5, 30, 7.—
b With gen. part. : Gallia est omnis divisa in partes tres: quarum unam incolunt Belgae, aliam, etc., Caes. B. G. 1, 1: totam philosophiam tres in partes diviserunt ... quarum cum una sit, etc., Cic. Fin. 4, 2, 5: superiores tres erant, quarum est una sola defensa, id. ib. 5, 7, 20: orare ut trium harum rerum unam ab se impetrari sinerent, Liv. 42, 23, 5.—
2 Plur. : ex unis geminas mihi conficies nuptias, Ter. And. 674: molas asinarias unas, et trusatiles unas, Hispanienses unas. Cato R. R. 10, 4; so, molae, id. ib. 13, 1: quadrigae, Varr. R. R. 2, 1, 14: similitudines, unae rerum, alterae verborum, Auct. Her. 3, 20, 33: adductus sum tuis unis et alteris litteris, Cic. Att. 14, 18, 1: decumae, id. Verr. 2, 3, 98, § 227: tibi invideo, quod unis vestimentis tam diu lautus es, id. Fl. 29, 70: satis una superque Vidimus excidia, Verg. A. 2, 642; Luc. 4, 548.—
b With gen. part. : tria Graecorum genera sunt, quorum uni sunt Athenienses, etc., Cic. Fl. 27, 64.—
B Esp.
1 Adverbial expressions.
a Ad unum, all together , unanimously , to a man , without exception : amplius duūm milium numero ad unum terga vertebant, Auct. B. Afr. 70: consurrexit senatus cum clamore ad unum, Cic. Q. Fr. 3, 2, 2: Juppiter, si nondum exosus ad unum Trojanos, Verg. A. 5, 687: cui sunt adsensi ad unum (senatores), Cic. Fam. 10, 16, 2: ipsos ad unum caedere, Curt. 7, 5, 32; usu. with omnes, Cic. Lael. 23, 86; Liv. 21, 42, 2; Caes. B. C. 3, 27; cf. ad, C. 2.—
b In unum, into one , to one place , together : Fibrenus divisus aequaliter in duas partes latera haec alluit, rapideque dilapsus cito in unum confluit, Cic. Leg. 2, 3, 6; cf. Sall. J. 51, 3; Liv. 30, 11, 4; 44, 7, 8; Verg. E. 7, 2; Ov. R. Am. 673.—
2 Of that which is common to several persons or things, one and the same.
a Alone.
α Sing. : cum suo sibi gnato unam ad amicam de die Potare, Plaut. As. 4, 2, 16: uno exemplo ne omnes vitam viverent, id. Mil. 3, 1, 132; cf. id. Capt. prol. 20: unius aetatis clarissimi et sapientissimi nostrae civitatis viri, Cic. Rep. 1, 8, 13: illa cum uno tempore audīsset, etc., id. Clu. 9, 28: atque uno etiam tempore accidit, ut, etc., Caes. B. C. 3, 15: omnibus hic erit unus honos, Verg. A. 5, 308: omnes una manet nox, Hor. C. 1, 28, 15: unus utrique Error, id. S. 2, 3, 51: parentum injuriae Unius modi sunt ferme, Ter. Heaut. 205: noli putare tolerabiles horum insanias nec unius modi fore, Cic. Att. 9, 7, 5; so, unius modi, id. Univ. 7.—Esp., uno ore, with one voice , all together , unanimously : ceteri amici omnes Uno ore auctores fuere, ut, etc., Ter. Phorm. 625: de cujus utilitate omnes uno ore consentiunt, Cic. Lael. 23, 86: unoque omnes eadem ore fremebant, Verg. A. 11, 132.—
β Plur. : aderit una in unis aedibus, Ter. Eun. 367: unis moribus et nunquam mutatis legibus vivunt, Cic. Fl. 26, 63.—
b Connected with idem : exitus quidem omnium unus et idem fuit, Cic. Div. 2, 47, 97: in quā (sc. causā) omnes sentirent unum atque idem, id. Cat. 4, 7, 14: ferar unus et idem, Hor. Ep. 2, 2, 200; Plin. Ep. 8, 14, 18.—
c Corresponding to idem : non semper idem floribus est honor Vernis, neque uno Luna rubens nitet Vultu, Hor. C. 2, 11, 10.—
3 For solus, of that which is alone, by itself; one , alone , only , sole , single.
a Sing.
α Alone: hic unus, ut ego suspicor, servat fidem, Plaut. Trin. 4, 4, 21: unum hoc scio, hanc meritam esse, ut memor esses sui, Ter. And. 281; cf.: unum hoc definio, tantam esse necessitatem virtutis, etc., Cic. Rep. 1, 1, 1: cum mihi sit unum opus hoc a parentibus meis relictum, id. ib. 1, 22, 35: nunc vero eversis omnibus rebus, una ratio videtur, id. Fam. 6, 21, 1: itaque unum illud erat insitum priscis illis, id. Tusc. 1, 12, 27: quove praesidio unus per tot gentes pervenisset? Liv. 1, 18, 3: erat omnino in Galliā ulteriore legio una, Caes. B. G. 1, 7: Pompejus plus potest unus, quam ceteri omnes, Cic. Att. 6, 1, 3: cui (sc. mihi) semper uni magis, quam universis, placere voluisti, id. Q. Fr. 1, 1, 16, § 46: qui (sc. Demosthenes) unus eminet inter omnes in omni genere dicendi, id. Or. 29, 104: te unum in tanto exercitu mihi fuisse adsensorem, id. Fam. 6, 21, 1.— Absol. : de Antonio nihil dico praeter unum, Cic. Sest. 3, 8.—
β With ex : cum te unum ex omnibus ad dicendum maxime natum aptumque cognōssem, Cic. de Or. 1, 22, 99: ille unus ex omnibus Italicis intactus profugit, Sall. J. 67, 3; 69, 4.—
γ With gen.: ille unus ordinis nostri discessu meo palam exsultavit, Cic. Sest. 64, 133: quod post Cannensem cladem unus Romanorum imperatorum prospere rem gessisset, Liv. 23, 30, 19.—
δ With sup. : tu, quam ego unam vidi mulierem audacissumam, Plaut. As. 3, 1, 16: unus istic servos est sacerrumus, id. Most. 4, 2, 67: rem unam esse omnium difficillimam, Cic. Brut. 6, 25: urbem unam mihi amicissimam declinavi, id. Planc. 41, 97: quo ego uno equite Romano familiarissime utor, id. Fam. 13, 43, 1: virum unum totius Graeciae doctissimum Platonem accepimus, id. Rab. Post. 9, 23.—
ε With magis : quam Juno fertur terris magis omnibus unam Posthabitā coluisse Samo, Verg. A. 1, 15.—
ζ With comp. : sagacius unus odoror, Hor. Epod. 12, 4.—
η Strengthened by solus : unus est solus inventus, qui, etc., Cic. Sest. 62, 130; cf. id. Verr. 2, 2, 5, § 13: ex uno oppido solo, id. ib. 2, 2, 75, § 185: nil admirari prope res est una, Numici, Solaque, quae, etc., Hor. Ep. 1, 6, 1: te unum, solum suum depeculatorem, vexatorem ... venisse senserunt, Cic. Pis. 40, 96: unus solusque censebat, Plin. Pan. 76.—
θ Strengthened by tantum (rare before the Aug. age; once in Cic.; cf. Halm ad Cic. Sull. 22, 62): inter bina castra ... unum flumen tantum intererat, Caes. B. C. 3, 19: excepit unum tantum, nihil amplius, Cic. Ac. 2 ( Luc. ), 23, 74: unius tantum criminis in vincla te duci jubeo, Liv. 3, 56, 4 Weissenb. ad loc.: unā tantum perforatā navi, id. 21, 50, 6; 34, 9, 5; 44, 43, 6; Just. 8, 5, 5; Sen. Ep. 79, 1; Plin. 9, 35, 58, § 120; 11, 37, 47, § 131; Cels. 5, 28, 14; cf. absol. : unum defuisse tantum superbiae, quod, etc., Liv. 6, 16, 5.—
ι Strengthened by modo (class.): nam aliis unus modo, aliis plures, aliis omnes eidem videntur, Cic. Or. 54, 180: hi unum modo quale sit suspicantur, id. ib. 9, 28: hoc autem si ita sit, ut unum modo sensibus falsum videtur, id. Ac. 2 ( Luc. ), 32, 101; id. Phil. 1, 6, 14; Sall. J. 89, 6; id. H. 3, 61, 12 Dietsch; Liv. 22, 45, 4; 23, 42, 5.—
κ Unus for unus omnium maxime: quae tibi una in amore atque in deliciis fuit, Cic. Verr. 2, 4, 1, § 3; so, Nautes, unum Tritonia Pallas Quem docuit, Verg. A. 5, 704.—
λ Emphat., with negatives, no one person or thing, not a single one , none whatever : eum si reddis mihi, praeterea unum nummum ne duis, Plaut. Capt. 2, 2, 81: nemo de nobis unus excellat, Cic. Tusc. 5, 36, 105: ut unum signum Byzantii ex maximo numero nullum haberent, id. Prov. Cons. 4, 7: nullā re unā magis oratorem commendari, quam, etc., id. Brut. 59, 216: haec adhortatio praetoris non modo quemquam unum elicuit ad suadendum, sed ne fremitum quidem movit (i. e. non modo non ... sed), Liv. 32, 20, 7: quia nemo unus satis dignus regno visus est, id. 2, 6, 3: eo mortuo ad neminem unum summa imperii redit, Caes. B. C. 3, 18: Rhodiis ut nihil unum insigne, ita omnis generis dona dedit, Liv. 41, 20, 7; cf. id. 3, 45, 4.—
b Plur. : sequere me Tres unos passus, three single steps , only three steps , Plaut. Bacch. 4, 7, 34: unae quinque minae, id. Ps. 1, 1, 52: ruri dum sum ego unos sex dies, id. Trin. 1, 2, 129; id. Cist. 4, 2, 68: sese unis Suebis concedere, Caes. B. G. 4, 7: Ubii, qui uni legatos miserant, id. ib. 4, 16: ut unis litteris totius aestatis res gestas ad senatum perscriberem, Cic. Fam. 2, 7, 3: abs te ipso, qui me accusas, unas mihi scito litteras redditas esse, id. Att. 1, 5, 4.
II Transf., indef. , a or an , one , some , some one.
A Without a pron.
1 Absol. : inter mulieres, Quae ibi aderant, forte unam aspicio adulescentulam, etc., Ter. And. 118: ibi una aderit mulier lepida, etc., Plaut. Ps. 4, 1, 38: sicut unus paterfamilias his de rebus loquor, Cic. de Or. 1, 29, 132; cf.: me una haec res torquet, quod non Pompejum tanquam unus manipularis secutus sim, id. Att. 9, 10, 2.—
2 With ex : ut me sic audiatis ut unum e togatis, Cic. Rep. 1, 22, 36; cf.: qui non fuit orator unus e multis: potius inter multos prope singularis fuit, id. Brut. 79, 274: ex principibus unus nomine Polyaenus, Liv. 24, 22, 1: unus ex ultimā turbā, id. 24, 27, 1.—
3 With de : tenuis L. Verginius unusque de multis, Cic. Fin. 2, 20, 66. —
4 With gen. part. (not in Cic.): eregione unius eorum pontium, Caes. B. G. 7, 35: Apollonides principum unus orationem habuit, Liv. 24, 28, 1: pastorum unus, id. 10, 4, 8: servus unus exulum initium fecit, id. 25, 23, 6: scortum transfugarum unius, id. 26, 12, 16; 26, 33, 11; 30, 42, 30; 37, 23, 7; 40, 5, 10: unus turbae militaris, id. 22, 42, 4; 6, 40, 6: unus hostium Latinae linguae sciens, Tac. A. 2, 13: una Amazonum, id. ib. 4, 56: unum se civium (esse) respondit, id. ib. 12, 5.—
5 With sup. : est huic unus servos violentissimus, Qui, etc., Plaut. Truc. 2, 1, 39; cf.: tanquam mihi cum M. Crasso contentio esset, non cum uno gladiatore nequissimo, Cic. Phil. 2, 3, 7.—
B With,
1 Aliquis : ex quibus si unum aliquod in te cognoveris, etc., Cic. Div. in Caecil. 9, 27; cf.: ad unum aliquem confugere, id. Off. 2, 12, 41: unius alicujus, id. Fin. 3, 19, 64; id. Verr. 2, 1, 24, § 62; 2, 2, 3, § 9; id. Phil. 10, 1, 3.—In the order aliquis unus, Cic. Rep. 1, 32, 48.—
2 Quidam : est enim eloquentia una quaedam de summis virtutibus, Cic. de Or. 3, 14, 55: unius cujusdam, id. ib. 2, 10, 40.—
3 Quivis : si tu solus aut quivis unus, etc., Cic. Caecin. 22, 62.—
4 Quilibet : queratur unus quilibet militis mei injuriam, Liv. 42, 42, 3: unus Quiritium quilibet, id. 6, 40, 6: quilibet unus ex iis, quos, etc., id. 9, 17, 15.—
5 Quisque : ponite ante oculos unum quemque regum, Cic. Par. 1, 2, 11; so, unus quisque (and sometimes in one word, unusquisque): unāquāque de re, id. Font. 10, 21: unum quodque, id. Rosc. Am. 30, 83: unum quidque, id. Verr. 2, 4, 59, § 132; cf. Caes. B. C. 2, 29: domini capitis unius cujusque, Cic. Rep. 1, 32, 48.—
6 Quisquis : sin unum quicquid singillatim et placide percontabere, Plaut. Trin. 4, 2, 39: unum quicquid, Lucr. 5, 1388.—
C Private , un official , a private person , a private citizen (post-class.): dicentes publicam violationem fidei non debere unius lui sanguine, Vell. 2, 1, 5: pro uno homine jactura publica pacisceris, Sen. Suas. 7, 3.—Adv.: ūnā (acc. to I. B. 1.), in one and the same place , at the same time , in company , together : qui cum Amphitruone hinc una ieram in exercitum, Plaut. Am. 1, 1, 248: hic Juppiter hodie ipse aget, Et ego una cum illo, id. ib. prol. 95: quod summi puerorum amores saepe una cum praetextā togā ponerentur, Cic. Lael. 10, 33: i mecum, obsecro, una simul, Plaut. Most. 4, 3, 43: mandata eri perierunt, una et Sosia, id. Am. 1, 1, 182: si mei consilii causam rationemque cognoverit, una et id quod facio probabit, et, etc., Cic. Div. in Caecil. 1, 1: qui una venerant, id. Rep. 1, 12, 18: cum et ego essem una et pauci admodum familiares, id. Lael. 1, 2: si in Italiā consistat (Pompejus), erimus una, id. Att. 7, 10; id. Fin. 2, 24, 79; id. Brut. 21, 81.—Poet., with dat.: Pallas huic filius una, Una omnes juvenum primi pauperque senatus Tura dabant, at the same time , along with him , Verg. A. 8, 104 sq.