ūtor (old form oetor, oesus, etc., from oitor, oisus, Lex. Thor. lin. 11; inf. parag. oetier, Rogat. Tribun. ap. Fest. p. 246 Müll.; Cic. Leg. 3, 4), ūsus (inf. utier, Plaut. Cas. 2, 3, 4; Ter. Phorm. 603), 3, v. dep. [etym. dub.].
I Prop., to use.
A With abl.
1 To make use of , employ : cave ... ne tibi hoc scipione malum magnum dem. Paeg. Jam utere eo, Plaut. Pers. 5, 2, 36: Th. Oh Epidicumne ego conspicor? Ep. Certe oculis utere, Plaut. Ep. 1, 1, 4: hoc oculo, id. Mil. 4, 7, 25: sola potest animi per se natura ... durare et sensibus uti, Lucr. 3, 560: de rebus ipsis utere tuo judicio, Cic. Off. 1, 1, 2: utinam, quem ad modum oratione sum usurus alienā, sic mihi ore uti liceret alieno, id. Rep. 3, 5, 8: utor neque perantiquis neque inhumanis ac feris testibus, cite , appeal to , id. ib. 1, 37, 58: neque enim accusatore muto neque teste quisquam utitur eo, qui de accusatoris subsellio surgit, id. Rosc. Am. 36, 104: num argumentis utendum in re ejus modi? id. Verr. 2, 4, 6, § 11: mancipium, quo et omnes utimur, et non praebetur a populo, id. ib. 2, 4, 5, § 9: quo interprete non ad linguam Graecam, sed ad furta et flagitia uti solebat, id. ib. 2, 3, 37, § 84: ut postea numquam dextro (oculo) aeque bene usus sit, Nep. Hann. 4, 3: si licet exemplis in parvo grandibus uti, Ov. Tr. 1, 3, 25: viribus utendum est, quas fecimus, Luc. 1, 347.—With ad : ad eam rem usus est tuā mihi operā Sa. Utere, ut vis, Plaut. Pers. 2, 5, 27: earum (navium) materiā atque aere ad reliquas reficiendas utebatur, Caes. B. G. 4, 31: administris ad ea sacrificia Druidibus, id. ib. 6, 16: ut eā potestate ad quaestum uteretur, Cic. Q. Fr. 1, 1, 3, § 11: ad quam rem (deus) motu mentis ac ratione utatur, id. N. D. 1, 37, 104.—With pro : utuntur aut aere aut taleis ferreis ad certum pondus examinatis pro nummo, Caes. B. G. 5, 12.—
2 Esp.
a To manage , control , wield : bene ut armis, optime ut equis uteretur, Cic. Deiot. 10, 28: nemo est quin eo ipso (equo), quo consuevit, libentius utatur quam intractato, id. Lael. 19, 68.—
b To spend , use : velim cum illā videas ut sit qui utamur (sc. pecunia), Cic. Att. 11, 11, 2: tantis vectigalibus ad liberalitatem utens, id. Fin. 2, 26, 84: cum horis nostris nos essemus usi, spent , exhausted , id. Verr. 2, 1, 11, § 30.— Absol. : notum et quaerere et uti, Hor. Ep. 1, 7, 57.—
c To wear : pellibus aut parvis renonum tegimentis utuntur, magnā corporis parte nudā, Caes. B. G. 6, 21 fin. : ne insignibus quidem regiis Tullus nisi jussu populi est ausus uti, Cic. Rep. 2, 17, 31.—
d To accept , adopt : eā condicione, quae a Caesare ferretur, se usuros ostendebant, Caes. B. G. 4, 11: praeposteris enim utimur consiliis et acta agimus, Cic. Lael. 22, 85.—
e To resort to , consult : neque Vectium ad se arcessit, quaestorem suum, cujus consilio uteretur, Cic. Verr. 2, 5, 44, § 114: oraculo, Tac. A. 2, 54.—
f Of a form or style of speech, sentiment, etc., to make , adopt , employ : sermonibus morologis utier, Plaut. Ps. 5, 1, 21: si provincia loqui posset, hac voce uteretur, Cic. Div. in Caecin. 5, 19: hac unā defensione, id. Verr. 2, 4, 4, § 8: haec oratio, quā me uti res publica coëgit, id. Rosc. Am. 49, 143: cum hortatione non egeas, non utar eā pluribus verbis, id. Fam. 11, 5, 3: illa criminatio, quā in me absentem usus est, id. Agr. 3, 1, 3.—
g To perform , exercise , practise , etc.: crucior, patrem ... nunc inprobi viri officio uti, Plaut. Stich. 1, 1, 14: eādem nos disciplinā utimur, id. As. 1, 3, 49; cf.: nec vero habere virtutem satis est quasi artem aliquam, nisi utare: etsi ars quidem, cum eā non utare, scientiā ipsā teneri potest, Cic. Rep. 1, 2, 2: diuturni silentii, quo eram his temporibus usus, finem hodiernus dies attulit, observed , kept , id. Marcell. 1, 1: eos (senes) ego fortasse nunc imitor et utor aetatis vitio, id. Fam. 2, 16, 6: ratione utuntur, exercise moderation , Plaut. Cas. prol. 27: ut anteponantur ... ratione utentia rationis expertibus, Cic. Top. 18, 69: ne tu, leno, postules Te hic fide lenoniā uti: non potis, Plaut. Rud. 5, 3, 30: viribus uteris per clivos, Hor. Ep. 1, 13, 10.—With adverb. acc. : ut hoc utimur maxime more moro multum, Plaut. Men. 4, 2, 1: ita aperte ipsam rem locutus nil circuitione usus es, Ter. And. 202.—
h In gen., to use , enjoy , profit by , take advantage of , etc.: otio qui nescit uti plus negoti habet, quam, etc., Enn. ap. Gell. 19, 20, 12 (Trag. Rel. v. 252 Vahl.): sinite ... eodem ut jure uti senem Liceat, quo jure sum usus adulescentior, i. e. enjoy , exercise , Ter. Hec. 10: commodius esse opinor duplici spe utier, id. Phorm. 603: serius a terrā provectae naves neque usae nocturnā aurā in redeundo offenderunt, Caes. B. C. 3, 8: commoda quibus utimur lucemque quā fruimur ab eo nobis dari, Cic. Rosc. Am. 45, 131: in maximo meo dolore hoc solacio utor, quod, etc., id. Fam. 11, 26 init. : usus est hoc cupidine, tamdiu, dum, etc., had the use of , i. e. borrowed , id. Verr. 2, 4, 3, § 6; cf. I. B. 2. infra: utatur suis bonis oportet et fruatur, qui beatus futurus est, id. N. D. 1, 37, 103: propter nauticarum rerum scientiam plurimisque maritimis rebus fruimur atque utimur, id. ib. 2, 60, 152: si fortunā permittitis uti, to try , take advantage of , Verg. A. 9, 240: nostrā utere amicitiā, ut voles, Ter. Hec. 764; cf.: decet hunc ordinem ... bene utier amicitiā, Plaut. Cist. 1, 1, 24: libertate modice utantur, Liv. 34, 49, 8: deorum Muneribus sapienter uti, Hor. C. 4, 9, 48: Ofellam Integris opibus novi non latius usum Quam nunc accisis, id. S. 2, 2, 113: quia parvo nesciet uti, id. Ep. 1, 10, 41: temporibus sapienter utens, taking advantage of , Nep. Epam. 3, 1.—Prov.: foro uti, to make one's market , i. e. accommodate one's prices, actions, etc., to circumstances, take advantage of events: scisti uti foro, Ter. Phorm. 79.— Absol. : opportunae sunt divitiae ut utare (sc. eis), Cic. Lael. 6, 22.— With adverb. acc. : ne Silius quidem quicquam utitur (sc. suis hortis), Cic. Att. 12, 22, 3. —
k Of passions, traits of character, etc., to indulge , practise , exercise , yield to , etc.: inter nos amore utemur semper subrepticio? Plaut. Curc. 1, 3, 49: alacritate ac studio, Caes. B. G. 4, 24: severitas, quā tu in iis rebus usus es, Cic. Q. Fr. 1, 1, 6, § 19: usus est ipse incredibili patientiā, id. Phil. 1, 4, 9: ego pervicaciam (esse hanc) aio, et eā me uti volo, Att. ap. Non. 433, 1 (Trag. Rel. v. 5 Rib.): dementer amoribus usa, Ov. M. 4, 259.—With in and acc.: ut suā clementiā ac mansuetudine in eos utatur, Caes. B. G. 2, 14.—
1 To experience , undergo , receive , enjoy , etc., ne simili utamur fortunā atque usi sumus, Quom, etc., Ter. Phorm. 31: hoc honore usi togati solent esse, Cic. Phil. 8, 11, 32: homines amplissimis usos honoribus, id. Fl. 19, 45: nobiles amplis honoribus usi, Sall. J. 25, 4: neminem curuli honore usum praeterierunt, Liv. 34, 44, 4: primus externorum usus illo honore quem majores Latio quoque negaverint, Plin. 7, 43, 44, § 136: quoniam semel est odio civiliter usus, Ov. Tr. 3, 8, 41.—
m To use as food or medicine, to take , drink , etc.: lacte mero veteres usi memorantur et herbis, Ov. F. 4, 369: aquis frigidis, Cels. 1, 1: antidoto, Scrib. Comp. 171: medicamento, id. ib. 228: vino modice, Cels. 8, 11: ex altero (loco, i. e. ex lacu) ut pecus uti possit (sc. aquā), Varr. R. R. 1, 11, 2.—
B With the thing used, etc., as direct obj. (class. only in gerund. constr.; v. infra): nuptias abjeci, amicos utor primoris viros, Turp. ap. Non. p. 497, 15 (Com. Rel. v. 164 Rib.): facilitatem vulgariam, Nov. ib. 481, 21 (Com. Rel. v. 98 ib.): res pulchras, quas uti solet, id. ib. 500, 16 (Com. Rel. v. 69 ib.): ita uti eum oportet libertatem, Titin. ib. 481, 19 (Com. Rel. v. 98 ib.): cetera quae volumus uti Graecā mercamur fide, Plaut. As. 1, 3, 47: dic mihi, an boni quid usquam'st, quod quisquam uti possiet, id. Merc. 1, 2, 37: diutine uti bene licet partum bene, id. Rud. 4, 7, 15: profecto uteris ut voles operam meam, id. Poen. 5, 2, 128: mea, quae praeter spem evenere, utantur sine, Ter. Ad. 815: BALINEVM ... QVOD VSI FVERANT AMPLIVS ANNIS XXXX., Inscr. Orell. 202: si quid est, quod utar, utor: si non est, egeo, Cato ap. Gell. 13, 23, 1: oleam albam, quam voles uti, condito, id. R. R. 118: quam rem etiam nomine eodem medici utuntur, Varr. R. R. 3, 16, 23: ferrum, Aur. Vict. Caes. 17, 4.—
2 Hence, esp. gerund. in phrases dare utendum, to lend; recipere or rogare or petere utendum, to borrow , etc. (class.; freq. in Plaut.): quod datum utendum'st, Plaut. Trin. 5, 2, 7: quae utenda vasa semper vicini rogant, id. Aul. 1, 2, 18; 2, 4, 32; 2, 9, 4; id. Pers. 1, 3, 47 sq.; id. Mil. 2, 3, 76; id. Rud. 3, 1, 10: auris tibi contra utendas dabo, Enn. ap. Non. 506, 1 (Trag. Rel. v. 364 Vahl.); Ter. Heaut. 133: quae bona is Heraclio omnia utenda ac possidenda tradiderat, Cic. Verr. 2, 2, 18, § 46: te, quod utendum acceperis, reddidisse, id. Tusc. 3, 17, 36: multa rogant utenda dari, data reddere nolunt, Ov. A. A. 1, 433.—
II Transf. (through the intermediate idea of having and using).
A Pregn., to enjoy the friendship of any one; to be familiar or intimate with , to associate with a person.
a With abl : his Fabriciis semper est usus Oppianicus familiarissime, Cic. Clu. 16, 46: quā (Caeciliā) pater usus erat plurimum, id. Rosc. Am. 11, 27: Trebonio multos annos utor valde familiariter, id. Fam. 1, 3, 1: Lucceius qui multum utitur Bruto, id. Att. 16, 5, 3: utere Pompeio Grospho, Hor. Ep. 1, 12, 22: quo pacto deceat majoribus uti, id. ib. 1, 17, 2: si sciret regibus uti, ib. ib. 14: ita me verebatur ut me formatore morum, me quasi magistro uteretur, Plin. Ep. 8, 23, 2.—
b With acc.: vilica vicinas aliasque mulieres quam minimum utatur, Cato R. R. 143, 1.—
B To be in possession of a thing, esp. to have , hold , or find a thing in some particular mode or character; with abl.: mihi si unquam filius erit, ne ille facili me utetur patre, he shall find an indulgent father in me , Ter. Heaut. 217; cf.: patre usus est diligente et diti, Nep. Att. 1, 2: bonis justisque regibus, Cic. Rep. 1, 33, 50: quae (sc. libertas) non in eo est, ut justo utamur domino, sed ut nullo, id. ib. 2, 23, 43; cf. id. Fin. 1, 1, 2: hic vide quam me sis usurus aequo, id. Verr. 2, 5, 59, § 154: ut is illis benignis usus est ad commodandum, id. ib. 2, 4, 3, § 6: ne bestiis quoque immanioribus uteremur, id. Rosc. Am. 26, 71: me Capitolinus convictore usus amicoque A puero est, Hor. S. 1, 4, 95: uteris monitoribus isdem, id. Ep. 2, 2, 154: valetudine non bonā, Caes. B. C. 3, 49: quo (sc. Philoctete) successore sagittae Herculis utuntur, Ov. M. 13, 52.— Absol. : nam pol placidum te et clementem eo usque modo ut volui usus sum in alto (= placidum te esse ut volui, sic te usus sum), Plaut. Trin. 4, 1, 8.—Hence, P. a. : ūtens , ntis, m., possessing , that possesses : utentior sane sit, i. e. a larger possessor , richer , Cic. Off. 2, 20, 71.